Μαρία Λιλιμπάκη-Ακαμάτη – Ιωάννης Μ.Ακαμάτης: Το Μουσείο της Πέλλας

Μαρία Λιλιμπάκη-Ακαμάτη  – Ιωάννης Μ.Ακαμάτης

Το Μουσείο της Πέλλας 

 

Η διαδικασία ανέγερσης μουσείου στην Πέλλα χρονολογείται από τη δεκαετία του ΄60, καθώς το μεγάλο πλήθος και η σπουδαιότητα  των ευρημάτων της πρώτης ανασκαφικής  περιόδου (1957-1963) έκανε επιτακτική την ανάγκη της στέγασης και προβολής τους. Παρ’ όλες ωστόσο τις διαρκείς προσπάθειες της αρχαιολογικής υπηρεσίας, την πίεση των τοπικών φορέων και τις συνεχείς διεργασίες από τις αρμόδιες Διευθύνσεις του Υπουργείου Πολιτισμού, το μουσείο της Πέλλας αντιμετωπίσθηκε ουσιαστικά με άμεση προοπτική υλοποίησης στα μέσα της δεκαετίας του ΄90, όταν άρχισε η συστηματική ανάδειξη των αρχαιοτήτων του ελληνικού χώρου, μέσω προγραμμάτων ενισχυμένων από τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, ως το 1973, τα ανασκαφικά ευρήματα, που συνεχώς βέβαια αυξάνονταν με τη συνέχιση των ανασκαφών, στεγάζονταν σε ένα μικρό αποθηκευτικό χώρο και από το 1973 ως το 2009 σε ένα κτίριο 400 τμ, που είχε αναγερθεί για να χρησιμοποιηθεί ως τουριστικό περίπτερο. Ήταν ένας χώρος περιορισμένος, χωρίς μουσειακές προδιαγραφές, που διατηρήθηκε επισκέψιμος για 36 χρόνια με συνεχείς κτιριακές επισκευές και διαρκείς επανεκθετικές εργασίες, έτσι ώστε το σύνολο να είναι αποδεκτό αισθητικά και να εξυπηρετεί το στόχο του, δηλ. την προστασία και προβολή των εκτεθειμένων αντικειμένων.      

Την περίοδο 1996-2000 εκπονήθηκε και εγκρίθηκε το σύνολο των μελετών του μουσειακού κτιρίου, βάσει συγκεκριμένου κτιριολογικού προγράμματος. Η  κατασκευή του μουσείου, με ανάθεση του έργου σε σύμπραξη τεχνικών εταιρειών μετά από δημόσιο διαγωνισμό, άρχισε τον Απρίλιο του 2006, με την επίβλεψη της Δ/νσης Εκτέλεσης Έργων Μουσείων του Υπουργείου Πολιτισμού και ολοκληρώθηκε στις αρχές του 2009. Η τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων (τότε ΙΖ΄ ΕΠΚΑ), με τη διεύθυνση τότε της Μ. Λιλιμπάκη-Ακαμάτη, ανέλαβε την οργάνωση της έκθεσης του μουσείου με την εκπόνηση της  μουσειολογικής και  μουσειογραφικής μελέτης, και την υλοποίησή της την περίοδο Μάρτιος- Σεπτέμβριος του 2009. Έτσι, το νέο αρχαιολογικό μουσείο της Πέλλας λειτουργεί πλέον κανονικά από τις 22/9/2009.  Η κατασκευή του κτιρίου και η οργάνωση της έκθεσης ενισχύθηκαν οικονομικά από το Γ΄ΚΠΣ, ενώ οι εργασίες διαμόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου, που υλοποιήθηκαν την περίοδο 2010-2015, από το ΕΣΠΑ.  

Παρά τη μακριά περίοδο αγώνων για την επίτευξη της υλοποίησης του έργου, η κατασκευή του κτιρίου και η οργάνωση της έκθεσης ολοκληρώθηκαν τάχιστα, χάρις στην πληρότητα των μελετών, την τεχνογνωσία και επάρκεια των τεχνικών εταιρειών που ανέλαβαν τις οικοδομικές εργασίες, την εξαιρετική συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων υπηρεσιών του Υπουργείου,  αλλά και το ζήλο και την ακατάπαυστη εργασία του προσωπικού πολλών ειδικοτήτων της τοπικής αρχαιολογικής υπηρεσίας και των εξωτερικών συνεργατών. Σημαντικός παράγοντας της απρόσκοπτης υλοποίησης υπήρξε, ακόμα,  η  συνεργασία των βασικών συντελεστών από την εποχή  εκπόνησης του κτιριολογικού προγράμματος ως την ολοκλήρωση του έργου.  Έτσι, το μουσείο της Πέλλας προγραμματίσθηκε και σχεδιάσθηκε για να λειτουργήσει με τις συγκεκριμένες θεματικές ενότητες της σημερινής έκθεσης, χωρίς να απαιτηθούν  χωροταξικές ή τεχνικές διαφοροποιήσεις τους κατά την οργάνωσή της.

 ΤΟ ΚΤΙΡΙΟ

Ο σχεδιασμός του νέου μουσείου της Πέλλας στηρίχθηκε σε δυο συνιστώσες: στην ένταξη του κτιρίου μέσα στον αρχαιολογικό χώρο και στην ανάδειξη της αρχαίας πόλης  μέσα σε ένα σύγχρονο οικοδόμημα. Οι δυο αυτοί παράγοντες οδήγησαν στην αναζήτηση  μορφών, μέσα από τις οποίες να προβάλλεται η σημαντικότητα του χώρου με διακριτικό τρόπο και σεβασμό στο χαρακτήρα του. Αλλά καθώς το μουσείο δρα και στο ευρύτερο περιβάλλον του σαν πόλος έλξης πολιτισμού, έπρεπε να δημιουργηθούν, σε συνάρτηση με την ανάδειξη και ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της Πέλλας και της περιοχής της, ένας πυρήνας δραστηριοτήτων με αναπτυξιακές, μορφωτικές και πολιτιστικές διαστάσεις. Βασικά στοιχεία της κτιριακής σύνθεσης, που δημιούργησαν ο αρχιτέκτονας Κ. Σκρουμπέλος και οι συνεργάτες του, κατανοώντας απόλυτα τις βασικές αρχές του κτιριολογικού προγράμματος που έθεσαν οι συνεργάτες αρχαιολόγοι, υπήρξαν:

Α. H βύθιση του κτιρίου στο έδαφος, έτσι ώστε να αποτελεί αναδυόμενο τμήμα του και να έχει το χαρακτήρα ευρήματος.

Β. Ένα τμήμα κύκλου ίδιας φοράς με τις καμπύλες της μορφολογίας του εδάφους.

Γ. Η επανάληψη όμοιων κύκλων, που με τη μετατόπισή τους υποδεικνύουν το ξεκίνημα μιας πορείας με δυνατότητες επεκτασιμότητας.

Δ. Η αισθητική ερμηνεία του ανοικτού χώρου της έκθεσης ως αρχαιολογικού χώρου, διαιρεμένου κάθετα και οριζόντια, παραπέμποντας στο πολεοδομικό σύστημα της αρχαίας πόλης.

Ε. Η πλήρης εποπτικότητα του εκθεσιακού χώρου με μια ανοδική πορεία, που παραπέμπει στην περιήγηση του επισκέπτη στον αρχαιολογικό χώρο.

 Το μουσείο της Πέλλας, έκτασης 6.000 τμ.,  βρίσκεται στις νοτιοανατολικές υπώρειες του λόφου του ανακτόρου, στο βορειοανατολικό τμήμα του επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου, σε άμεση γειτνίαση με το σύγχρονο οικισμό ανατολικά. Η ανασκαμμένη αρχαία πόλη, ο σύγχρονος οικισμός, η αγροτική κατάτμηση της περιοχής και η μορφολογία του εδάφους αποτέλεσαν τα βασικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής σύλληψης, που αποβλέπει στο να δημιουργήσει ένα κτίριο σύγχρονο,  στο οποίο να αποτυπώνεται η ιστορία του χώρου και να προβάλλεται πολυδιάστατα η ανθρώπινη δραστηριότητα. Το κτίριο έχει έναν ήπιο χαρακτήρα μορφολογικά, ώστε να μην ανταγωνίζεται τον αρχαιολογικό χώρο, μέσα στον οποίο είναι ενταγμένο. Βυθίζεται στο έδαφος, μέσα από το οποίο αναδύεται, με περίγραμμα που ακολουθεί τις καμπύλες του εδαφολογικού αναγλύφου.  Απλότητα χαρακτηριζει τις λειτουργικές ενότητες, που εξυπηρετούν τις ανάγκες μιας σύγχρονης παραγωγικής μονάδας χωρίς να αποπρασανατολίζονται οι χρήστες της, ενώ με ακρίβεια και σαφήνεια καθορίζεται η βασική κίνηση των επισκεπτών στις εκθεσιακές ενότητες, ώστε να εξασφαλίζεται η σωστή παρατήρηση και η κατανόηση των ευρημάτων. Το μουσειακό κτίριο, εκτός του εκθεσιακού χώρου, διαθέτει αίθουσα πολλαπλών χρήσεων-εκπαιδευτικών προγραμμάτων, πωλητήριο εκδόσεων και αντιγράφων αρχαίων αντικειμένων, αναψυκτήριο, εργαστηριακούς, αποθηκευτικούς και χώρους διοίκησης.

Η ΕΚΘΕΣΗ   

Στο μουσείο της αρχαίας Πέλλας , που αποτελεί τη φυσική κατάληξη του επισκέπτη, μετά την περιοδεία του στον αρχαιολογικό χώρο, έχει κανείς τη δυνατότητα να ανασυνθέσει τα αρχαιολογικά στοιχεία που του παρείχαν τα μνημεία του χώρου και να κατανοήσει τις ποικίλες πτυχές της καθημερινής, αλλά και της δημόσιας ζωής της μακεδονικής πρωτεύουσας. Η έκθεση, έκτασης 2.000 τμ. περίπου,  μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μια μικρογραφία του αρχαιολογικού χώρου, γι’ αυτό και οι θεματικές ενότητες εναρμονίζονται με τους ανασκαφικούς τομείς, χωρίς να είναι αποκομμένες η μια από την άλλη. Καθώς είναι χωροθετημένες σε διαφορετικά επίπεδα, που αντιστοιχούν στο εδαφικό ανάγλυφο της περιοχής, εξασφαλίζεται η συνεχής οπτική επαφή του επισκέπτη με όλες σχεδόν τις  ενότητες, αλλά και τον ίδιο τον αρχαιολογικό χώρο, μέσω των ανοιγμάτων-παραθύρων του κτιρίου. Τη λιτή αρχιτεκτονική μορφή του κτιρίου ακολουθεί και ο λιτός χρωματισμός του, με τη χρήση κυρίως του λευκού και του σκούρου γκρίζου. Παρόμοιο διακριτικό χρωματισμό έχουν και όλες οι σύγχρονες κατασκευές στο εσωτερικό του κτιρίου, ώστε ο επισκέπτης να επικεντρώνεται στα αρχαία αντικείμενα, χωρίς να διασπάται η προσοχή του στο περιβάλλον τους. Έτσι, και οι προθήκες εντοιχισμένες ή προσαρμοσμένες στις βαθμίδες διάκρισης των επιπέδων, ενσωματώνονται στο κτίριο και δε δεσπόζουν στο χώρο. Το εποπτικό υλικό παρατίθεται σε μεγάλους πίνακες, αναρτημένους στους τοίχους, με σύντομα δίγλωσσα κείμενα, σχέδια και φωτογραφίες. Στο εσωτερικό των προθηκών κρίθηκε σκόπιμο να υπάρχουν μόνο πινακίδες ταύτισης των αντικειμένων και μικρός μόνο αριθμός φωτογραφιών, που διευκολύνουν την κατανόηση συγκεκριμένων ευρημάτων, χωρίς να δεσπόζουν στην παρουσίαση του εσωτερικού της προθήκης αποσπώντας την προσοχή του επισκέπτη από το αρχαίο αντικείμενο. Στο χώρο υποδοχής του κτιρίου ο επισκέπτης ενημερώνεται για τη θέση του μουσείου και την πορεία του στον εκθεσιακό χώρο, αλλά και γενικότερα για τον αρχαιολογικό χώρο και το μουσείο της Πέλλας, παρακολουθώντας δυο σύντομες ταινίες με αγγλικούς υποτίτλους.

 

Τον επισκέπτη υποδέχεται στον εκθεσιακό χώρο η μαρμάρινη κεφαλή του Αλεξάνδρου Γ΄, συνοδευόμενη από χάρτη της κοσμοκρατορίας του και πίνακες με τη μορφή του διαχρονικά μέσα από έργα τέχνης.  Στην ενότητα της ενημέρωσης παρέχονται  με κείμενα, φωτογραφίες, χάρτες, σχέδια και μια μεγάλη μακέτα του αρχαιολογικού χώρου με ηλεκτρονική σήμανση των ανασκαμμένων τομέων της πόλης, τα απαραίτητα στοιχεία για την γνωριμία με την Πέλλα: τη γεωμορφολογική εξέλιξη της περιοχής, ιστορικά στοιχεία για την πόλη και τις ανασκαφές, για το πολεοδομικό σύστημα και τις οχυρώσεις. Την ταυτότητα της πόλης βεβαιώνουν ενεπίγραφες κεραμίδες οροφής με το όνομά της (ΠΕΛΛΗΣ), ενώ τις ιστορικές της φάσεις εκπροσωπούν επιλεγμένα νομίσματα από τις ανασκαφές διαφόρων χώρων, κοπές μακεδόνων βασιλέων, αλλά και των χρόνων μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση του 168/167 π.Χ.  Προχωρώντας προς τον κυρίως εκθεσιακό χώρο, ο επισκέπτης διέρχεται βόρεια ενός ορθογώνιου αιθρίου, φραγμένου με υαλοστάσια περιμετρικά, που αποτελεί αναφορά στην κεντρική περίστυλη αυλή των οικιών της Πέλλας. Εδώ εκτίθενται. προστατευμένα από ελαφριά στέγαστρα από μέταλλο και γυαλί, αρχιτεκτονικά μέλη, επιτύμβιες στήλες και ένα ψηφιδωτό δάπεδο με φυτική διακόσμηση. Πριν από την είσοδό του στις κύριες θεματικές ενότητες  ο επισκέπτης αντικρίζει ακόμα ένα γλυπτό που ταυτίζεται με τον Αλέξανδρο Γ΄,  με τα χαρακτηριστικά κέρατα του Πάνα στο κεφάλι παραπέμποντας στην διαδεδομένη λατρεία του θεού των δασών στην Πέλλα. 

Α.  Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ

Η πρώτη θεματική ενότητα του κυρίως εκθεσιακού χώρου αναφέρεται στην καθημερινή ζωή των κατοίκων της Πέλλας. Την είσοδο στην ενότητα υποδεικνύει η αποκατάσταση ξύλινης θύρας με προσαρμοσμένες επάνω της χάλκινες εφηλίδες (καρφιά) θυρών, που έχουν βρεθεί σε ανασκαφές κατοικιών. Κύρια εκθέματα της ενότητας αποτελούν τα ψηφιδωτά δάπεδα των οικιών του Διονύσου και της Ελένης.  Στη θέση των ψηφιδωτών της οικίας της Ελένης υπάρχουν σήμερα ψηφιακές φωτογραφίες σε κλίμακα 1/1, καθώς δεν έχει γίνει ακόμα η αποκόλληση των πρωτοτύπων από τη θέση τους στον αρχαιολογικό χώρο, όπου υπήρχε πρόβλεψη να τοποθετηθούν αντίγραφα, μετά τη μεταφορά των πρωτοτύπων στο μουσείο. Τα πρωτότυπα ψηφιδωτά, στο δάπεδο του μουσείου, περιβάλλονται από ψηφίδες όμοιες σε μέγεθος, χρωματισμό και τοποθέτηση με τις αρχαίες, βαλμένες πάνω σε στρώμα στερεοποιημένου άμμου, μια τοποθέτηση αναστρέψιμη, που δεν εμποδίζει μια διαφορετική παρουσίαση στο  μέλλον. Τα ψηφιδωτά της Πέλλας, κατασκευασμένα από φυσικές ψηφίδες, έργα οργανωμένων εργαστηρίων ψηφιδωτών της πόλης, αποτελούν σημαντικά δείγματα της πολυτέλειας των εσωτερικών χώρων των πλούσιων κατοικιών.

Η αποκατεστημένη χρωματική διακόσμηση του βόρειου τοίχου  αίθουσας της λεγόμενης οικίας των κονιαμάτων, ύψους 5 μ., δεσπόζει στο βόρειο τμήμα της θεματικής αυτής ενότητας, αναδεικνύοντας τη μεγαλοπρεπή εσωτερική διακόσμηση των κατοικιών. Η διακόσμηση αυτή, με απεικόνιση της διόροφης πρόσοψης σπιτού με τα τυπικά δομικά της στοιχεία, βεβαιώνει ότι η μορφή αυτής της τρισδιάστατης αρχιτεκτονικής απόδοσης με  χρωματιστά κονιάματα, γνωστή ως α΄ Πομπηιανό στυλ, ήταν διαδεδομένη στην Πέλλα.

Στον 3^ο αι. π.Χ, για την κατανόηση της μορφής και της λειτουργίας των κατοικιών υπάρχουν αποκαταστάσεις διαφόρων επίπλων [συμποσιακή κλίνη, δίφρος, κυλικείο (πιατοθήκη)], καθώς  και οι μακέτες των οικιών του Διονύσου και της Ελένης. Στην ανατολική πλευρά της ενότητας, προς το αίθριο, εκτίθενται οι επιστέψεις λίθινων κιόνων και πεσσοκιόνων, στοιχεία των στοών που περιέβαλλαν τις κεντρικές αυλές, καθώς και τμήματα κεραμώσεων της οροφής των κτιρίων.  Ελεύθερα εκτίθενται ένα χάλκινο πύραυνο (μαγγάλι),  μαρμάρινο αγαλμάτιο ιππέα,  λίθινη πλάκα τραπεζιού με εγχάρακτη φυτική και γεωμετρική διακόσμηση και χάλκινο αγαλμάτιο του θεού Ποσειδώνα, του γνωστού λυσιππικού τύπου του Μουσείου του Λατερανού, ευρήματα οικιακού ιερού τα δυο τελευταία. 

Στις προθήκες  της ενότητας αυτής  παρουσιάζονται ανασκαφικά ευρήματα που παρέχουν πλήθος στοιχείων για τη δομή και τη λειτουργία των χώρων των κατοικιών, τον εξοπλισμό τους, την καθημερινή ζωή των ενοίκων τους, την ένδυση, τον καλλωπισμό, τις ασχολίες τους, την άθληση, την εκπαίδευση, τη διασκέδαση, τις λατρευτικές τελετές στα οικιακά ιερά. Τα  εκτεθειμένα ευρήματα, λατρευτικά ειδώλια και  αγαλμάτια,  δομικά και διακοσμητικά αντικείμενα, επιπλώσεις, χρηστικά σκεύη, συνθέτουν την εικόνα ενός ποικιλόμορφου εξοπλισμού, σε αρκετές περιπτώσεις εξαιρετικά πολυτελούς, ο οποίος μαζί με τα υπόλοιπα ανασκαφικά στοιχεία, βεβαιώνει την ύπαρξη μιας πολύπλευρης τεχνογνωσίας, αλλά και το ιδιαίτερα υψηλό βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της Πέλλας.

 Β. Η ΔΗΜΟΣΙΑ ΖΩΗ

 Η δεύτερη θεματική ενότητα έχει ως αντικείμενο τη δημόσια ζωή στην Πέλλα με ευρήματα κυρίως από την Αγορά, η ανασκαφική έρευνα της οποίας διεξάγεται από το ΑΠΘ με τη διεύθυνση του καθηγητή Ι. Ακαμάτη, ο οποίος είχε και την ευθύνη της οργάνωσης αυτής της εκθεσιακής ενότητας. Τα ευρήματα, που εκτίθενται εδώ, σχετίζονται με τους διοικητικούς θεσμούς, τις παραγωγικές και εμπορικές δραστηριότητες της πόλης. 

Την αρχιτεκτονική μορφή του συγκροτήματος της Αγοράς απεικονίζει μακέτα στην είσοδο της ενότητας.  Πήλινα σφραγίσματα δημόσιων εγγράφων, προερχόμενα από το δημόσιο αρχείο της πόλης, γραφίδες και μελανοδοχεία, επίσημα μεταλλικά βάρη, νομισματικοί θησαυροί και νομίσματα των ανασκαφών της Αγοράς (μακεδόνων βασιλέων, ελληνικών πόλεων, ρωμαιοκρατίας), επιγραφές και δείγματα μνημειακής πλαστικής (τμήματα χάλκινων και μαρμάρινων αγαλμάτων και αναγλύφων ) παρέχουν σημαντικά στοιχεία  για την διοίκηση και την οικονομία. Οι επιγραφές σε πήλινα σφραγίσματα (ΠΕΛΛΗΣ ΠΟΛΙΤΑΡΧΩΝ, ΠΕΛΛΗΣ ΕΜΠΟΡΙΟΥ κ.ά.) βεβαιώνουν την ύπαρξη συγκεκριμένων διοικητικών αξιωματούχων στην πόλη, αλλά και τις ποικίλες δραστηριότητες του συγκροτήματος της Αγοράς. Η αναφορά στα σφραγίσματα αυτά ονομάτων πόλεων και των αξιωματούχων τους, υποδεικνύει  επικοινωνιακές σχέσεις της Πέλλας με άλλες ελληνικές πόλεις, ενώ η απεικόνιση θεοτήτων παρέχει στοιχεία για τις υπάρχουσες λατρείες.  Ονόματα 6 πολιταρχών αναγράφονται σε λίθινη πλάκα που βρέθηκε στη βόρεια πτέρυγα της Αγοράς, στην οποία βρισκόταν η έδρα αυτών των αρχόντων, ενώ τη λατρεία του Ερμή Αγοραίου, προστάτη του εμπορίου, μαρτυρά η επιγραφή σε  βάση αναθήματος που αφιέρωσε στο θεό ο Ρωμαίος Γάιος Φικτώριος, ο επικαλούμενος Αλέξανδρος (τέλος 2^ου αι. π.Χ.).

Τις εμπορικές δραστηριότητες της πόλης μαρτυρούν οξυπύθμενοι αμφορείς, οι ενσφράγιστες λαβές των οποίων βεβαιώνουν στενές εμπορικές σχέσεις της Πέλλας με τη Θάσο, τη Ρόδο, την Κόρινθο, την Κνίδο, την Κω, την Πάρο, τη Σινώπη, την Αφρική, την  Ιταλική Χερσόνησο και την Ιβηρική Χερσόνησο. Τις ευρύτατες παραγωγικές δραστηριότητες υποδεικνύει το πλήθος των πήλινων αγγείων και ειδωλίων, που βρέθηκαν σε εργαστήρια – καταστήματα της Αγοράς, στα στρώματα καταστροφής, αλλά και σε  πηγάδια-αποθέτες.  Αγγεία του στρώματος καταστροφής ενός καταστήματος πώλησης κεραμικής εκτίθενται, όπως βρέθηκαν στην ανασκαφή, σε αναπαράσταση του χώρου στο νότιο τμήμα της ενότητας.  Την ιδιαίτερα σημαντική  παραγωγή στην Αγορά της Πέλλας ανάγλυφων αγγείων, δηλώνει η έκθεση μεγάλου αριθμού μητρών για την κατασκευή ανάγλυφων σκύφων σε κεντρική προθήκη της ενότητας, διακοσμημένες με φυτικά θέματα, εμπνευσμένα από την καθημερινή  ζωή, τη λογοτεχνία, θεατρικά έργα, τη μυθολογία, που μαρτυρούν την εξοικείωση των κατοίκων με την προφορική και γραπτή παράδοση, αλλά και τη θεατρική τέχνη. Ανάλογη με την κεραμική παραγωγή ήταν στην Αγορά της Πέλλας και η παραγωγή πήλινων ειδωλίων. Στα εργαστήρια κοροπλαστικής της Αγοράς, αλλά και σε άλλα εργαστήρια της πόλης, βρέθηκε ένας πολύ μεγάλος αριθμός μητρών για την κατασκευή ειδωλίων. Ορισμένες από αυτές και τα παράγωγά τους εκτίθενται στην ενότητα αυτή, καθώς και τα σύνεργα των τεχνιτών (π.χ. παλέτα με υπολείμματα χρωμάτων) . Την ύπαρξη, τέλος, εργαστηρίων μεταλλοτεχνίας μαρτυρούν εκτεθειμένα ευρήματα, που αποτελούν μέρος του εξοπλισμού τους (π.χ. μήτρες για την κατασκευή μεταλλικών αντικειμένων), αλλά και υπολείμματα εργαστηριακών καταλοίπων (χαλκού, σιδήρου, μολύβδου, αργύρου κλπ.).

Γ. ΘΡΗΣΚΕΙΑ-ΛΑΤΡΕΙΕΣ

  Στην τρίτη θεματική ενότητα της έκθεσης εκτίθενται ευρήματα των ιερών της Πέλλας και παρέχονται πληροφορίες για τους λατρευόμενους θεούς, αλλά και την οργάνωση και  λειτουργία των θρησκευτικών κτιρίων. Στο δάπεδο είναι εκτεθειμένα δυο ψηφιδωτά τοποθετημένα στο δάπεδο,  των αρχών του 3^ου αι. π.Χ., από κτίρια της περιοχής του ιερού του Δάρρωνος, τοπικού θεραπευτή θεού, που η λατρεία του επιβεβαιώθηκε για πρώτη φορά επιγραφικά στην Πέλλα. Την είσοδο στην ενότητα σηματοδοτεί το ψηφιδωτό της Κενταυρίνας, που σπένδει μπροστά στο άνοιγμα μιας σπηλιάς. Το ψηφιδωτό αυτό ήταν τοποθετημένο μπροστά από το κατώφλι μιας αίθουσας παροχής γευμάτων σε κτίριο που έχει ερμηνευθεί ως εστιατόριο Το άλλο ψηφιδωτό, που είχε αποκαλυφθεί την περίοδο 1957-63 και  εκτίθεται για πρώτη φορά, με πλούσια φυτική διακόσμηση και αρπαγή ζώων μπροστά στην είσοδο, αποτελούσε δάπεδο κυκλικού δωματίου σε κυκλικό κτίριο, που έχει σχετισθεί με άσκηση της ηρωικής λατρείας του τοπικού θεραπευτή θεού Δάρρωνος.  Τα αναθήματα, που εκτίθενται στις προθήκες αυτής της ενότητας προέρχονται από δυο αστικά ιερά, ενταγμένα σε οικοδομικά τετράγωνα της πόλης, του τοπικού θεραπευτή θεού Δάρρωνος και της Μητέρας των Θεών και της Αφροδίτης, καθώς και από το αγροτικό ιερό της Δήμητρας Θεσμοφόρου, ΒΑ της πόλης. Τα εκτεθειμένα αναθήματα βεβαιώνουν ότι στα ιερά οι αναθέσεις γίνονταν όχι μόνο στις κύριες τιμώμενες θεότητες, αλλά και σε άλλες με συγγενικές υποστάσεις. Άλλα ευρήματα μαρτυρούν την ύπαρξη σ’ αυτά χώρων παροχής  γευμάτων, αλλά και εργαστηρίων και αποθηκών, που εξυπηρετούσαν τις λειτουργικές ανάγκες των συγκροτημάτων. 

 Δ. ΤΑ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΑ

Η τέταρτη θεματική ενότητα της έκθεσης, των νεκροταφείων, είναι η μόνη αποκλεισμένη από τις υπόλοιπες, λόγω του ιδιαίτερου, ταφικού, χαρακτήρα των ευρημάτων. Στη δυτική πλευρά της αίθουσας εκτίθενται δυο ταφές με τα κτερίσματά τους: ένας ενταφιασμός  σε πήλινο πίθο της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού (2440-2140 π.Χ.) και ένας του α΄ μισού του 4^ου αι. π.Χ. σε αποκατεστημένο κιβωτιόσχημο τάφο. Στις προθήκες αυτής της ενότητας εκτίθενται κτερίσματα ταφών της Εποχής του Σιδήρου (9^ος-7^ος αι. π.Χ.), του 5^ου,  4^ου αι. π.Χ. και των ελληνιστικών χρόνων. Είναι αντικείμενα ταφικών τελετών, προσωπικά αντικείμενα των νεκρών, άλλα έχουν συμβολικό χαρακτήρα και άλλα είναι τεφροδόχα (περιέχουν τα υπολείμματα της καύσης του νεκρού). Όλα μαρτυρούν την ομοιογένεια των ταφικών εθίμων σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο από ανθρώπους που είχαν κοινή καταγωγή και παράλληλη πολιτισμική εξέλιξη. Ελεύθερα εκτίθενται: μια τεφροδόχος ερυθρόμορφη υδρία του τέλους του 5^ου αι. π.Χ., εισαγμένη από την Αθήνα (του κύκλου του ζ. του Προνόμου), με την παράσταση του αγώνα της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για το όνομα της Αθήνας, η ενεπίγραφη επιτύμβια στήλη του νεαρού Ξάνθου, ένα από τα πρωιμότερα μέχρι σήμερα γλυπτά της Πέλλας, του τέλους του 5^ου αι. π.Χ., ανάγλυφη στήλη των αρχών του 4^ου αι. π.Χ. με έντονη επιρροή της αττικής τέχνης και μια τεφροδόχος ερυθρόμορφη πελίκη, ρυθμού Κερτς (350-325 π.Χ.), του ζ. της Γαμήλιας πομπής, με παράσταση επαυλίων (προσφορά δώρων στη νύφη την πρώτη ή δεύτερη μέρα του γάμου)  και της πομπής του γάμου του Διονύσου και της Αριάδνης. Για να τονισθεί η σπουδαιότητά του, αναδεικνύεται μόνο του σε μια προθήκη ένα ενεπίγραφο μολύβδινο έλασμα (κατάδεσμος) με εκτενές διαλεκτικό κείμενο του πρώτου μισού του 4^ου αι. π.Χ.  Το κείμενο αποτελεί σημαντικό δείγμα της δωρικής διαλέκτου που μιλούσαν  κάτοικοι της Πέλλας, όπως βεβαιώνεται και από τα ονόματα των νεκρών σε επιτύμβιες στήλες, αλλά και σε χρυσά φύλλα, που βρέθηκαν μέσα σε τάφους. Διακοσμητικά στοιχεία νεκρικών κλινών και κιβωτιδίων, μαζί με την αποκατάσταση της διακόσμησης μιας νεκρικής κλίνης, συμβάλλουν στη γνώση του εξοπλισμού των τάφων, που ήταν ιδιαίτερα πλούσιος σε πολλές περιπτώσεις.  Μεγάλος αριθμός κτερισμάτων λαξευτών θαλαμωτών τάφων και ενός μακεδονικού τάφου,  εκτίθεται στις προθήκες του τελευταίου μέρους της ενότητας, βεβαιώνοντας τη  μακροχρόνια χρήση πολλών τάφων του 3^ου και 2^ου αι. π.Χ., αλλά και την μεγάλη παραγωγική δραστηριότητα στη μακεδονική πρωτεύουσα σ΄ όλη την ελληνιστική εποχή. Στους τοίχους αυτής της ενότητας είναι αναρτημένοι πίνακες με απεικονίσεις της διακόσμησης και της αρχιτεκτονικής μορφής ταφικών μνημείων, που μπορεί να επισκεφθεί κανείς (κιβωτιόσχημος τάφος με απεικόνιση μορφών φιλοσόφων στα τοιχώματα, φιλοσόφων, μεγάλος πολυθάλαμος τάφος λαξευτός στο φυσικό βράχο).  Την παρουσία  στην Πέλλα από το τέλος του 5^ου αι. π.Χ. ανθρώπων από διάφορες περιοχές του ελληνικού χώρου μαρτυρά η ενεπίγραφη πλίνθος της Κορίνθιας Τιμαρέτης, τελευταίο έκθεμα αυτής της ενότητας.

Ολοκληρώνοντας ο επισκέπτης την περιήγησή του στη θεματική ενότητα των νεκροταφείων, διασχίζει έναν ανηφορικό διάδρομο  καταλήγοντας στην αίθουσα του ανακτόρου. Αριστερά έχει οπτική επαφή με τις προηγούμενες εκθεσιακές ενότητες και δεξιά, μέσω μικρών ανοιγμάτων του κτιρίου, με τον αρχαιολογικό χώρο.

 

Στην ενότητα του ανακτόρου, από την οποία είναι ορατή η αρχαία πόλη, μέσω  υαλοπετάσματος , εκτίθενται αρχιτεκτονικά μέλη και κεραμώσεις του συγκροτήματος και παρέχονται στοιχεία για την αρχιτεκτονική μορφή και τις λειτουργίες του. Από την ενότητα αυτή μια κλίμακα οδηγεί στο διάδρομο-εξώστη  του ορόφου, από τον οποίο έχει κανείς τη δυνατότητα μιας πανοραμικής θέασης του συνόλου  των εκθεμάτων  του ισογείου. Τμήμα του ορόφου αυτού είναι προορισμένο για την οργάνωση περιοδικών εκθέσεων. Έχουν οργανωθεί δυο εκθέσεις, με ανασκαφικά ευρήματα νεκροταφείων του Αρχοντικού Γιαννιτσών και  των Αιγών η μια, και ανασκαμμένων χώρων της Πελλαίας χώρας η άλλη. 

Το νέο μουσείο της Πέλλας, όνειρο χρόνων πολλών ανθρώπων και υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού, αποτελεί πλέον μια πραγματικότητα που επηρεάζει δυναμικά τα αρχαιολογικά-πολιτιστικά δρώμενα του ελληνικού χώρου. Το μουσείο της Πέλλας είναι όμως και μια αναπτυξιακή μονάδα, που απαιτεί τη διαρκή φροντίδα της πολιτείας για την απρόσκοπτη και καλή λειτουργία του, αλλά και το ενδιαφέρον των τοπικών φορέων για την εξασφάλιση της άνετης προσέγγισης των επισκεπτών, την υιοθέτηση προδιαγραφών για  τη δημιουργία σύγχρονων εγκαταστάσεων προσαρμοσμένων στο χαρακτήρα του χώρου και του μουσείου, αλλά και την οργάνωση ανάλογων  πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Αν επιτευχθούν όλα αυτά, το μουσείο της Πέλλας μπορεί να αποτελέσει τον κύριο πυρήνα μιας αρχαιολογικής- πολιτιστικής διαδρομής στην πρωτεύουσα του μακεδονικού βασιλείου και στα μνημεία της περιοχής της, μιας διαδρομής που έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει πολύπλευρα την ανάπτυξη των σύγχρονων κοινωνικών και οικονομικών δομών της περιοχής αυτής του ελληνικού χώρου

 

Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας

Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας from apostolidouge on Vimeo.

 

Εικονική αναπαράσταση της «Οικίας του Διονύσου» στην Πέλλα