Ιωάννης Γ. Βιδάκης : Η Μεγάλη Προδοσία: η διαφυγή των γερμανικών καταδρομικών Goeben και Breslau στην Κωνσταντινούπολη το 1914

Ιωάννης Γ. Βιδάκης

 

Η Μεγάλη Προδοσία: η διαφυγή των γερμανικών καταδρομικών Goeben και Breslau στην Κωνσταντινούπολη το 1914

 

Εισαγωγικά

 

Αφορμή για τη συγγραφή του παρόντος άρθρου αποτέλεσαν ορισμένα ερωτηματικά σχετικά με τους λόγους παρέμβασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α΄ Π.Π. και η σχετική ανάγνωση το 2010, σε περιοδικό του χώρου Άμυνας και Ασφάλειας σχετικής μελέτης με τίτλο: «Η Τουρκία παρασύρεται στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο», του Ίωνος Στράτου.

Το εν λόγω κείμενο είχε ως αντικείμενο την αναλυτική περιγραφή των συνθηκών και την καταγραφή των περιστάσεων κάτω από τις οποίες έγινε κατορθωτή η διαφυγή δύο γερμανικών πολεμικών πλοίων, των Goeben [Γκαίμπεν] και Breslau, [Μπρεσλάου]¹, από την καταδίωξή τους στη Μεσόγειο από το ισχυρό Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό, την περίοδο Ιουλίου – Αυγούστου του 1914, με το ξέσπασμα της παγκόσμιας σύρραξης.

Ο σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να προβάλει ορισμένα «παράδοξα ζητήματα» στο θέμα της επιτυχημένης καταφυγής στον Βόσπορο των δύο αυτών γερμανικών πολεμικών πλοίων. Τα ζητήματα αυτά αμφισβητούν την «παραδοσιακή» ερμηνεία σχετικά με τους λόγους της «αυτόνομης» επιλογής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για την έξοδό της στον Α΄ Π.Π. Παράλληλα επιχειρείται να δοθεί μια άλλη, αιτιολογημένη και τεκμηριωμένη διάσταση στην απόφαση της εμπλοκής των Οθωμανών στην παγκόσμια σύρραξη. Το κείμενο αναφοράς την υπαινίσσεται, αλλά κατά την άποψή μας απαιτείται επιπρόσθετη αιτιολόγηση και συμπληρωματική τεκμηρίωση.

Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει εάν η Οθωμανική Αυτοκρατορία θα συμμετείχε τελικά στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο δίχως την εμπλοκή των δύο γερμανικών πολεμικών. Ωστόσο, η παρουσία τους στον Βόσπορο φαίνεται να αποτέλεσε καθοριστικό ή τουλάχιστον πολύ σημαντικό παράγοντα στην επιλογή αυτή από την Υψηλή Πύλη. Υπό το πρίσμα των συνεπειών αυτών, δικαιολογείται η άποψη που εξέφρασε ο τότε πρέσβης των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη Μoργκεντάου, (Henry Morgenthau: 1856-1946): «Είναι αμφίβολο εάν δύο πλοία επηρέασαν ποτέ την Ιστορία τόσο όσο αυτά τα δύο Γερμανικά καταδρομικά»². Αναμφίβολα, το γεγονός και μόνο της εξόδου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων, έθεσε σε κίνηση ορισμένα από τα πιο δραματικά γεγονότα του 20ού αιώνα στην ευρύτερη περιοχή.³

Αξίζει συναφώς να σημειωθεί ότι μετά από 93 ολόκληρα χρόνια, αναγνωρίστηκε ο τάφος ηρωικού Έλληνα πιλότου στον Ελλήσποντο, [Δαρδανέλια, τουρκικά: Canakkale]. Ο αξιωματικός Σπυρίδων Χάμπας συμμετείχε στις αεροπορικές επιχειρήσεις εναντίον του Γκαίμπεν που είχε προσαράξει στην θέση Ναγαρά. Στις 21 Ιανουαρίου 1918 έγινε γνωστό ότι ο Έλληνας πιλότος καταρρίφθηκε από τουρκικά αντιαεροπορικά ενώ βομβάρδιζε το καταδρομικό. Αυτό αρχικά καταγράφηκε στην ιστορία. Όπως συμβαίνει συχνά όμως, το συμβάν ήταν διαφορετικό: από την έρευνα αποκαλύφθηκε ότι ο Χάμπας καταρρίφθηκε στις 23 Ιανουαρίου από τον Γερμανό πιλότο Εμίλ Μάϊνεκε (Emil Meinecke: 1892 – 1975)⁴.

 

Ιστορικό πλαίσιο

Αρχικά μετά την προέλαση των Γερμανικών στρατευμάτων στα εδάφη της Γαλλίας στα Δυτικά και την επίθεση των Ρώσων, που όμως αναχαιτίστηκαν από τον Γερμανό στρατάρχη φον Χίντεμπουργκ στα Ανατολικά, παγιώθηκαν δύο συμπαγή μέτωπα: το Ανατολικό και το Δυτικό, στα οποία παρά τις εκατέρωθεν επιθέσεις, δεν υπήρχαν σημαντικές διαφοροποιήσεις. Έτσι σύντομα ξεκίνησε ένας διπλωματικός «αγώνας δρόμου» των δύο συνασπισμών για τον προσεταιρισμό νέων συμμάχων, ή έστω την ουδετερότητα χωρών⁵, με πολιτικά και εδαφικά ανταλλάγματα, με κύριους στόχους την Ιταλία (μέλος άλλωστε της Τριπλής Συμμαχίας), την Οθωμανική Αυτοκρατορία, τα Σκανδιναβικά κράτη και τις λοιπές, πλην της Σερβίας, Βαλκανικές χώρες.

Διευκρινίζεται ότι η Γερμανία, η οποία δεν διέθετε ναυτικές βάσεις στη Μεσόγειο, στo πλαίσιο της προσπάθειας ελέγχου των δυνάμεων της Γαλλίας και της επέκτασης της επιρροής της προς το Νότο, είχε ιδρύσει τη (Ναυτική) Διοίκηση Μεσογείου από το 1912, στον Αυστρο-Ουγγρικό λιμένα Πόλα [Pola/Pula] της Αδριατικής, (σήμερα ανήκει στην Κροατία). Αυτή επιχειρησιακά περιλάμβανε ως κύριες μονάδες, το καταδρομικό μάχης Γκαίμπεν και το ελαφρύ καταδρομικό Μπρεσλάου , υπό την διοίκηση του υποναυάρχου Wilhelm Souchon ⁶.

Σε καιρό ειρήνης, η αποστολή της διοικήσεως αυτής αποσκοπούσε στην προβολή ισχύος (επίδειξη σημαίας), της Γερμανίας στη Μεσόγειο με επισκέψεις σε λιμένες και επίσημες επαφές με τα ναυτικά κλιμάκια και κυβερνητικούς παράγοντες της περιοχής⁷.Σε περίπτωση Γαλλο-Γερμανικού πολέμου τα γερμανικά σκάφη με τομέα ευθύνης την Δυτική Μεσόγειο, θα έπρεπε να εμποδίσουν – δυσχεράνουν την αποστολή ενισχύσεων προς την Γαλλία από την Αλγερία και τις λοιπές αποικίες της Βόρειας Αφρικής. Σε κατάσταση γενικευμένης σύρραξης, οι στόλοι της Μεσογείου των δύο εμπολέμων συνασπισμών, με το ισχυρό Γκαίμπεν και το Μπρεσλάου, ήταν περίπου ισοδύναμοι.⁸

Στις 28 Ιουνίου του 1914, την ημέρα της δολοφονίας του αρχιδούκα Φερδινάνδου στο Σεράγεβο, το Γκαίμπεν βρισκόταν σε περιπολία στις ακτές της Συρίας, (τον Μάιο είχε καταπλεύσει στην Κωνσταντινούπολη) και ανακλήθηκε άμεσα στην Πόλα, ενώ το Μπρεσλάου ήταν προσορμισμένο στο Δυρράχιο της Αλβανίας⁹.

 

Η θέση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Ειδικά όσον αφορά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, το 1914 την βρίσκει ταπεινωμένη μετά την Ιταλο-Τουρκική σύρραξη και τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, με την απώλεια του μεγαλύτερου μέρους των Ευρωπαϊκών της κτήσεων. Η επανάσταση των Νεότουρκων του 1908 είχε περιορίσει την δύναμη του σουλτάνου και την ισχύ του χαλιφάτου, το οποίο επισημαίνεται ότι διατηρούσε υπό σχετικό έλεγχο τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της αυτοκρατορίας, στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Οι Νεότουρκοι, μέσω της Επιτροπής για την Ένωση και την Πρόοδο, βαθμιαία εξάπλωναν την επιρροή τους, με τη συνδρομή ξένων δυνάμεων που ανταγωνίζονταν μεταξύ τους για την εύνοιά τους.

Ιδιαίτερα η Γερμανία είχε επιτύχει προπολεμικά μια σημαντική στρατιωτική επιρροή και οικονομική διείσδυση, με πλήθος Γερμανών συμβούλων να υποστηρίζουν κάθε μορφής δραστηριότητα εντός της οθωμανικής επικράτειας. Η τοποθέτηση ως πρέσβη, του Μάρσαλ φον Μπίμπερσταϊν, (Marschall von Bieberstein: 1842 – 1912), ενίσχυσε τις οικονομικές σχέσεις μεταξύ των δύο αυτοκρατοριών. Ενδεικτική ήταν και η δεύτερη επίσκεψη του ίδιου του Κάιζερ¹⁰ στην Κωνσταντινούπολη το 1898, όπου έκανε εντυπωσιακές δηλώσεις για αιώνια Γερμανο-Τουρκική φιλία και για την πρόθεσή του να μεταβληθεί σε προστάτη της «παραπαίουσας» αυτοκρατορίας¹¹. Γερμανοί αξιωματικοί εκπαίδευαν τους Οθωμανούς οι οποίοι είχαν εφοδιασθεί και με Γερμανικά όπλα.¹².

Ο μετέπειτα Γερμανός πρεσβης στην Υψηλή Πύλη βαρώνος Βανγκενχάιμ (Gustav von Wangenheim: 1859-1915)¹³ είχε επιτύχει να προσεταιρισθεί τους ηγέτες των Νεότουρκων και ιδιαίτερα τον Εμβέρ Πασά, (İsmail Enver Pasha: 1881 – 1922), Υπουργό Στρατιωτικών το 1914, ο οποίος είχε υπηρετήσει ως στρατιωτικός ακόλουθος στο Βερολίνο και ήταν ένθερμος γερμανόφιλος και θαυμαστής του πρωσικού μιλιταρισμού. Ο στρατηγός φον Σάντερς, (Otto Liman von Sanders: 1855 – 1929), ανέλαβε καθήκοντα στρατηγού-διοικητή του 1^ου Σώματος Στρατού και στη συνέχεια Γενικού Επιθεωρητή Στρατού, ο στρατηγός Σέλλεντορφ, [Friedrich Bronsart von Schoellendorf: 1864 – 1950], υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου και άλλοι είκοσι ανώτεροι Γερμανοί αξιωματικοί κατείχαν σημαντικές θέσεις στην οθωμανική στρατιωτική ιεραρχία¹⁴. Γερμανικές εταιρείες είχαν αναλάβει την κατασκευή του Σιδηροδρόμου Κωνσταντινούπολης – Βαγδάτης, αρχικά και με άδεια χρήσης και εκμετάλλευσης όλων των φυσικών πόρων σε μια ζώνη 15 χλμ. εκατέρωθεν των σιδηροτροχιών (Μπάλτος & Βιδάκης 2020, σελ. 29,30)¹⁵. Επιπλέον είχαν αποσταλεί πολλοί Γερμανοί επιστήμονες και εμπειρογνώμονες, για την οργάνωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την διερεύνηση της εκμετάλλευσής της.

Ταυτόχρονα η συμμετοχή των Ρώσων, (προαιώνιων εχθρών των Οθωμανών) στο συνασπισμό της Αντάντ, η συμμαχία του Λονδίνου μαζί τους και η βρετανική δυσπιστία ως προς τις προθέσεις της Υψηλής Πύλης, έστρεφε την αυτοκρατορία στην πλευρά της Γερμανίας. Στην αρχή του πολέμου, οι Νεότουρκοι αμφιταλαντεύονταν μεταξύ της ουδετερότητας και της εξόδου στον πόλεμο, ζυγίζοντας πιθανά οφέλη και ανταλλάγματα. Η Βρετανία όμως αυτήν την φορά δεν θα προστάτευε τους Οθωμανούς, χωρίς να θέσει σε κίνδυνο την ενότητα της Τριπλής Συνεννόησης. Άλλωστε, στην περίπτωση που θα συμμαχούσε με την Οθωμανική Αυτοκρατορία θα ήταν δύσκολο στο τέλος του πολέμου να την διαμελίσει! Σε αυτό το κλίμα υπογράφεται στις 2 Αυγούστου του 1914, μυστική συνθήκη συμμαχίας και συμμετοχής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Μεγάλο Πόλεμο, στο πλευρό των Κεντρικών Αυτοκρατοριών¹⁶. Ο μυστικός της χαρακτήρας, επέτρεπε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία να προετοιμαστεί και συγχρόνως συντηρούσε στις Δυνάμεις της Αντάντ την ελπίδα ότι θα παρέμεινε ουδέτερη¹⁷. Βασικός όμως όρος για να ενεργοποιηθεί αυτή η συνθήκη ήταν να αποσταλούν από την Γερμανία δύο «βαρέως τύπου» θωρηκτά, (Dreadnought) στην Κωνσταντινούπολη, ώστε οι Οθωμανοί να αποκτήσουν ναυτική υπεροπλία στη Μαύρη Θάλασσα έναντι των Ρώσων, αλλά και στο Αιγαίο έναντι των Ελλήνων¹⁸.

Ήδη από το 1913, σε αντίδραση της αγοράς από το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό δύο θωρηκτών από τις ΗΠΑ, η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε παραγγείλει δύο θωρηκτά (τύπου Dreadnought) στην Βρετανία¹⁹, των οποίων την παράδοση ανέμενε τον Ιούλιο του 1914, (η χρηματοδότηση των πλοίων αυτών καλύφθηκε με δημόσιο έρανο και είχαν προπληρωθεί). Οι Βρετανοί όμως με την έναρξη του πολέμου τα «παρακράτησαν» (έναντι ημερήσιας αποζημίωσης και με την προϋπόθεση ότι οι Οθωμανοί θα παρέμεναν ουδέτεροι κατά την διάρκεια του πολέμου), για να ενισχύσουν το στόλο τους, προκαλώντας φυσικά έντονες διαμαρτυρίες στην Κωνσταντινούπολη. Συνεπώς, οι Νεότουρκοι ουσιαστικά ζήτησαν από τον Κάιζερ να αντικαταστήσει τα δύο αυτά πολεμικά πλοία, με αντάλλαγμα τη συμμετοχή τους στον πόλεμο. Ο διορατικός και υπερδραστήριος Γερμανός πρέσβης στην Υψηλή Πύλη Βανγκενχάιμ έχοντας εξασφαλίσει την απαραίτητη άδεια από το Βερολίνο, τους προσέφερε τα Γκαίμπεν και Μπρεσλάου έναντι συμβολικού τιμήματος. Η «μεταβίβαση» πραγματοποιήθηκε στις 16 Αυγούστου. Μετά την πανωλεθρία των Ρώσων στο Τάννεμπεργκ από τους Γερμανούς (26-30 Αυγούστου), οι Οθωμανοί φέρονταν σταδιακά να στρέφονται ξεκάθαρα υπέρ των Κεντρικών Δυνάμεων.

Έτσι στις 23 Σεπτεμβρίου, ο Γερμανός υποναύαρχος Σουχόν τοποθετείται στην θέση του αρχηγού του Οθωμανικού Ναυτικού. Στις 26 Σεπτεμβρίου οι Οθωμανοί κλείνουν τα Στενά στην εμπορική ναυτιλία, διακόπτοντας την ροή πολεμικού και υποστηρικτικού υλικού από την Δυτική Ευρώπη προς την Ρωσία. Την 29η Οκτωβρίου του 1914, ο Σουχόν εισήλθε στη Μαύρη Θάλασσα ως επικεφαλής των δύο (πρώην) γερμανικών σκαφών και άλλων μονάδων του Οθωμανικού Ναυτικού, βομβάρδισε τη Σεβαστούπολη, την Θεοδοσία και το Νοβοροσίσκ, βυθίζοντας πλοία και προκαλώντας καταστροφές σε εγκαταστάσεις. Στη συνέχεια, την 1η Νοεμβρίου, η Οθωμανική Αυτοκρατορία κήρυξε τον πόλεμο κατά των Δυνάμεων της Αντάντ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Όσον αφορά στην «ισορροπία των συμμαχιών», οι Γερμανοί αρχικά συμβιβάζονταν έστω και με την διατήρηση της ουδετερότητας των Οθωμανών, θεωρώντας πως θα πετύχαιναν ταχεία νίκη επί των Γάλλων στο Δυτικό Μέτωπο. Ωστόσο μετέβαλαν τη στάση τους μετά την πρώτη μάχη του Μάρνη (5-12 Σεπτεμβρίου 1914), όπου και φάνηκε ότι ο πόλεμος θα διαρκούσε περισσότερο. Οι Βρετανοί αλλά και οι Γάλλοι από την άλλη πλευρά, στο «πνεύμα» και στην πολιτική της αποικιοκρατίας, είχαν εντοπίσει αρκετές «περιοχές ενδιαφέροντος» που ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και πίστευαν ότι θα συμφωνούσαν στον καταμερισμό τους. Με αυτήν την προσέγγιση, μια ενδεχόμενη εμπλοκή της Υψηλής Πύλης στην παγκόσμια σύρραξη αναδεικνυόταν γι΄ αυτούς περισσότερο ως ευκαιρία, παρά ως κίνδυνος.

Ωστόσο, με τη παράταση του πολέμου θα μετέβαλε γρήγορα και η δική τους στάση μπροστά στο ενδεχόμενο οθωμανικής επίθεσης σε βάρος του Σουέζ. Όμως η πρόταση των Αγγλο-Γάλλων για συνέχιση της ουδετερότητας της Υψηλής Πύλης έναντι της εδαφικής της ακεραιότητας, προσέκρουσε στην άρνηση της Ρωσίας, η οποία προσέβλεπε στην απόκτηση εδαφών και στην έξοδο στο Αιγαίο. Μετά την ήττα της στο Τάννεμπεργκ, η Ρωσία συμφώνησε κι αυτή, αλλά πλέον οι Νεότουρκοι είχαν πειστεί για την επικείμενη επικράτηση των Κεντρικών Δυνάμεων και θα εισέρχονταν στη σύρραξη προκειμένου να επωφεληθούν ως μελλοντικοί νικητές.

 

Ο ρόλος των δυο Γερμανικών πολεμικών πλοίων

Η καταδίωξη των Γκαίμπεν και Μπρεσλάου ήταν μια ναυτική επιχείρηση που σημειώθηκε στη Μεσόγειο θάλασσα κατά το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν τα σκάφη του βρετανικού στόλου της Μεσογείου επιχείρησαν να αναχαιτίσουν τα γερμανικά αυτά πολεμικά πλοία, τα οποία βρίσκονταν αρχικά στην Αδριατική θάλασσα. Τα γερμανικά πολεμικά κατόρθωσαν τελικά, παρά την καταδίωξή τους από τον ισχυρό βρετανικό στόλο, να διέλθουν τα Στενά του Ελλησπόντου και να αγκυροβολήσουν στα ασφαλή νερά της θάλασσας του Μαρμαρά στις 10 Αυγούστου του 1914, υπό την προστασία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η παρουσία των σκαφών αυτών στον Βόσπορο ήταν αρκετή για να υπερνικήσει τις όποιες αμφιβολίες των Οθωμανών για τη συμμετοχή τους στον πόλεμο και «έσυραν» τελικά την ηγεσία τους, ώστε να εισέλθει στον πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Αυτοκρατοριών και να εμπλακούν στην παγκόσμια σύρραξη. Σημειώνεται ότι τα δύο πολεμικά «αγοράστηκαν», από τους Οθωμανούς, παρά τις αγγλικές αντιδράσεις, μ΄ ένα ιδιότυπο καθεστώς: ύψωσαν την οθωμανική σημαία, διατήρησαν τα γερμανικά τους πληρώματα, τα οποία ενδύθηκαν με στολές του οθωμανικού ναυτικού και φέσια και την γερμανική τους διοίκηση, με τον υποναύαρχο Σουχόν. Μετονομάστηκαν το μεν Γκαίμπεν σε Yavuz Sultan Selim, το δε Μπρεσλάου σε Midilli (Μυτιλήνη)²⁰.

Αυτά τα πολεμικά σκάφη, γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά παρέσυραν την Υψηλή Πύλη σε μία καταστροφική επιλογή, λαμβάνοντας υπόψη μεταξύ άλλων την γεωγραφική θέση όλων των εμπλεκομένων, τη συμμετοχή ως αντιπάλου της γειτονικής στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Ρωσίας, τις υπάρχουσες αδυναμίες και τα μειονεκτήματα του «Μεγάλου Ασθενούς».

Επισημαίνεται ωστόσο η βούληση της οθωμανικής ηγεσίας για την ανακατάληψη ορισμένων εδαφών στα Βαλκάνια και στο Αιγαίο, που είχε απωλέσει τα προηγούμενα έτη. Η συγκεκριμένη απόφαση έμελλε να έχει καταλυτική σημασία για ολόκληρη την περιοχή της Μέσης Ανατολής: σήμανε το τέλος της αυτοκρατορίας, τη συρρίκνωση της κυριαρχίας της και την ώθησε στα τελευταία στάδια της επίλυσης του Ανατολικού Ζητήματος, θέτοντας παράλληλα τις βάσεις της απαρχής ενός άλλου θέματος, του Μεσανατολικού (Alobeid 2018, σελ. 171).

 

Παραδοσιακή ερμηνεία της επιτυχημένης διαφυγής

Η συμβατική εξήγηση του κατορθώματος των Γερμανών να καταφύγουν στην Κωνσταντινούπολη και μάλιστα χωρίς απώλειες ή βλάβες, αποδίδεται από ορισμένους αναλυτές στην χρονική περίοδο (μόλις είχε ξεσπάσει ο Μεγάλος Πόλεμος), και στην έλλειψη σωστής προετοιμασίας των Συμμάχων. Άλλοι το καταλογίζουν σε ενδεχόμενα σφάλματα των Βρετανών ναυάρχων, σε λανθασμένη ή/και ελλιπή τους πληροφόρηση, στην έλλειψη ορθής αξιολόγησης, σε συνδυασμό και άλλων παραμέτρων. Οι αντίπαλοί τους θα ισχυρίζονταν ότι οφείλεται στην επιτυχημένη πρωτοβουλία και αποφασιστικότητα του Γερμανού υποναυάρχου, ίσως και σε ζητήματα ευνοϊκών συγκυριών και τύχης. Ωστόσο όλες αυτές οι ερμηνείες εμφανίζονται να πάσχουν από μια ολοκληρωμένη προσέγγιση των πραγμάτων, καθώς παρουσιάζουν και μια σειρά αντιθέσεων και αντιφάσεων, που παρατίθενται στη συνέχεια του κειμένου.

Στο αναλυτικό και εμπεριστατωμένο κείμενο με τίτλο του Ίωνος Στράτου: «Η Τουρκία παρασύρεται στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο», καταγράφηκαν τα ιστορικά γεγονότα και η διαχρονική εξέλιξη της όλης υπόθεσης. Ωστόσο ενώ αναγράφεται ότι: «εάν θα μπορούσαμε ποτέ να δεχτούμε πως η βρετανική κυβέρνηση επιθυμούσε τα γερμανικά σκάφη να φθάσουν στην Κωνσταντινούπολη, τότε θα μπορούσαν να εξηγηθούν πολλά», εν τούτοις αποφεύγει να υιοθετήσει αυτήν την υπόθεση εργασίας, ώστε να προχωρήσει σε μια άλλη γεωστρατηγική θεώρηση των πραγμάτων. Βέβαια σε δύο συνεχόμενα τμήματα του άρθρου με τίτλους: «Μυστική Διπλωματία» και «Ελληνική Εμπλοκή» αναφέρονται αντίστοιχα οι εξής σημαντικές πληροφορίες:

α. «Το γεγονός της διαφυγής των ‘’Goeben’ και ‘’Breslau’ λόγω των επιπτώσεων που είχε στην περιοχή αλλά και στην έκβαση του πολέμου διερευνήθηκε εκ των υστέρων σε βάθος, αλλά χωρίς εμφανές αποτέλεσμα. Ο Βρετανός ναύαρχος Μίλνε έπεσε σε δυσμένεια και αποστρατεύθηκε το 1919 μετά από δική του αίτηση²¹, ενώ ο Τρούμπριτζ δικάστηκε για την αποτυχία του να σταματήσει τα γερμανικά σκάφη προτού εισέλθουν στο Αιγαίο²².

Επρόκειτο λοιπόν για μια σειρά λαθών των Βρετανών ναυάρχων ή υπήρχαν και άλλες παράμετροι που θα έπρεπε να αξιολογηθούν; Μια προσεκτική ματιά στα γεγονότα γεννάει μια σειρά από ενδιαφέροντα ερωτήματα για τις πραγματικές προθέσεις της βρετανικής κυβέρνησης και θέτει αμφιβολίες για το εάν η όλη επιχείρηση ήταν αποτυχημένη.

Βασικό ρόλο στο όλο επεισόδιο έπαιξε η δυνατότητα (ή μη) αποκόμισης πληροφοριών από υπάρχοντα δίκτυα πρακτόρων στους λιμένες και στις πρωτεύουσες των κρατών της περιοχής. Το Βασιλικό Βρετανικό Ναυαρχείο (ΒΒΝ), διατηρούσε το δικό του αυτόνομο δίκτυο πληροφοριών και στη Μεσόγειο, εστιάζοντας επί το πλείστον στις κινήσεις πλοίων, (εμπορικών και πολεμικών), καθώς και σε υποκλοπές σημάτων επικοινωνιών. Ο Μίλνε πάντως φάνηκε να μην έχει στην διάθεσή του χρήσιμες πληροφορίες στο διάστημα των δέκα κρίσιμων ημερών, όταν διαδραματίστηκε το όλο επεισόδιο. Παρέμεινε προσκολλημένος σ΄ αυτά που ήδη γνώριζε, δηλαδή τα σχέδια του Γερμανικού Αυτοκρατορικού Ναυτικού για την αποστολή που θα είχαν τα «Γκαίμπεν» και «Μπρεσλάου», σε περίπτωση πολέμου.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Αντίθετα, το Λονδίνο φαινόταν να διατηρεί πάντοτε την αίσθηση της κατάστασης. Αυτό γίνεται αντιληπτό από τα τηλεγραφήματα που έστελνε στον Μίλνε [μέσω του Ναυαρχείου], το περιεχόμενο τους, αλλά και την χρονική συγκυρία. … Το τηλεγράφημα προς τον Μίλνε της 2ας Αυγούστου, που τον διέτασσε να αποστείλει δύο καταδρομικά μάχης στο Γιβραλτάρ ώστε να επιτηρούν το πέρασμα προς τον Ατλαντικό θα μπορούσε να ερμηνευθεί και ως εξής: χάριν της φύλαξης των Στενών του Γιβραλτάρ, (που ούτως ή άλλως καλύπτονταν από πυροβόλα μεγάλου βεληνεκούς), στερούσε ουσιαστικά στον Μίλνε την δυνατότητα εμπλοκής «επί ίσοις όροις» με τους Γερμανούς, ενώ έδινε στους τελευταίους το μήνυμα να κινηθούν ανατολικά. Αλλά και το (λανθασμένο) τηλεγράφημα της 8ης Αυγούστου, που ουσιαστικά απέτρεψε τον Μίλνε να εισέλθει (έστω και καθυστερημένα) στο Αιγαίο με ικανή δύναμη να αντιμετωπίσει τους Γερμανούς, είχε ανάλογα αποτελέσματα. Η πιο τρανή απόδειξη για την τυχόν ολιγωρία της βρετανικής κυβέρνησης ίσως όμως να βρίσκεται στον ρόλο που διαδραμάτισε ένας Έλληνας ηγέτης στην όλη υπόθεση. Αυτός δεν ήταν άλλος από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον τότε Πρωθυπουργό της Ελλάδας».

β. «Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ο Βενιζέλος “πείστηκε’ να δώσει την άδεια για την εξαγωγή του κάρβουνου στους Γερμανούς δεν αφήνουν πολλά περιθώρια αμφιβολίας ότι ήταν γνώστης των πραγματικών γεγονότων την δεδομένη χρονική στιγμή. Ταυτόχρονα, γνωρίζουμε ότι ως πολιτικός ήταν σαφώς φιλικά προσκείμενος προς την Αντάντ και πάντοτε σ΄ επαφή με τα κέντρα εξουσίας στην Γαλλία και την Βρετανία. Εξάλλου, η πράξη του αυτή, με τις τόσο σοβαρές συνέπειες, ουδέποτε αντιμετωπίστηκε αρνητικά από τους Συμμάχους της Αντάντ, αλλά ούτε και στάθηκε ικανή για να διακινδυνεύσει τη μετέπειτα σχέση του μαζί τους. Αντίθετα, ακόμη και στα χρόνια μετά τον πόλεμο, όταν τέθηκε το θέμα στο Βρετανικό Κοινοβούλιο, η Βρετανική κυβέρνηση παρείχε πλήρη κάλυψη στην πράξη αυτή του τότε Πρωθυπουργού της Ελλάδος. Δεν έχουμε λοιπόν παρά να συμπεράνουμε ότι ο Βενιζέλος όχι μόνο δεν έδρασε εκείνο το βράδυ εναντίον της Αντάντ, αλλά μάλιστα της παρείχε βοήθεια καθοριστικής σημασίας».

 

Μια “αιρετική” εκδοχή

Το περιεχόμενο του εν λόγω άρθρου και η εξιστόρηση της όλης υπόθεσης, προξενούν απορίες σε τρία σημαντικά ζητήματα, τα εξής:

α. Τα καταστροφικά αποτελέσματα και τις δυσμενείς επιδράσεις της επιτυχημένης διαφυγής, των δύο «ισχυρών» γερμανικών πλοίων και της εμπλοκής των στον πόλεμο, ουσιαστικά τα υπέστη η Τσαρική Ρωσία²³. Αντίθετα το Βρετανικό Ναυτικό δεν είχε απώλειες, («αναίμακτος μάχη» η διαφυγή, σύμφωνα με τον Πρώτο Λόρδο του Βρετανικού Ναυαρχείου Ουίνστων Τσώρτσιλ, (Winston Churchill).

Παρατηρούμε λοιπόν ότι η δύναμη πυρός των δύο γερμανικών πολεμικών κατευθύνθηκε ενάντια στην Ρωσία, «μόνιμο γεωπολιτικό αντίπαλο» της (πρόσκαιρα) συμμάχου της στον Α΄ Π.Π., Βρετανίας. Κι αυτό διενεργήθηκε έντεχνα, με επιδεξιότητα, δίχως να εκτεθεί και να αμφισβητηθεί η φίλια πολιτική της Βρετανίας έναντι της Ρωσίας. Κατά την γνώμη μας το βρετανικό σχέδιο αφορούσε στο να «εξαναγκάσει» την Οθωμανική Αυτοκρατορία να εξέλθει στον πόλεμο, έτσι ώστε μεταπολεμικά να είναι δυνατός ο διαμελισμός της (ως ηττημένη χώρα), σε όφελος της Γαλλίας και της Βρετανίας, όχι όμως και της Ρωσίας. Η τελευταία δεν θα έπρεπε να μπορέσει να συντρίψει τους Οθωμανούς (φθάνοντας πιθανόν έως την Κωνσταντινούπολη ή/και αποκομίζοντας εδάφη στον Καύκασο), απειλώντας και τα βρετανικά συμφέροντα. Μια ικανοποιητική λύση σ΄ αυτό το πρόβλημα για τους Βρετανούς θα ήταν η προσωρινή ενίσχυση του οθωμανικού στόλου με τα γερμανικά πολεμικά.

Εκ των υστέρων βέβαια κρίνουμε ότι το εν λόγω σχέδιο με αρκετό ομολογουμένως ρίσκο, λειτούργησε άψογα! Το κλείσιμο των Στενών από τις 26 Σεπτεμβρίου, είχε μεγάλες επιπτώσεις στο εξωτερικό εμπόριο της Ρωσίας, η οποία διακινούσε το 50% των συνολικών εξαγωγών της και μεγάλο μέρος των εισαγωγών της μέσω των Στενών, ειδικά κατά τους χειμερινούς μήνες²⁴. Απομονωμένη από τους συμμάχους της και αδυνατώντας να εισαγάγει και να εξαγάγει προϊόντα, η Ρωσία σταδιακά κατέρρευσε ως ηγετική δύναμη και εκτέθηκε σε κοινωνικές αναταραχές, που μάλλον αναπόφευκτα οδήγησαν αργότερα στην Οκτωβριανή Επανάσταση.

β. Το απόρρητο τηλεγράφημα του Τσώρτσιλ προς τον Μίλνε, στις 30 Ιουλίου ανέγραφε: «Σε περίπτωση που ξεσπάσει πόλεμος και η Αγγλία και η Γαλλία αναμειχθούν, διαφαίνεται ότι η Ιταλία θα παραμείνει ουδέτερη, ενώ η Ελλάς δύναται να γίνει σύμμαχος. Η Ισπανία θα είναι επίσης φιλική και πιθανώς σύμμαχός μας. Η συμπεριφορά της Ιταλίας παραμένει παρά ταύτα αβέβαιη και είναι εξαιρετικά σημαντικό η Μοίρα σας να απόσχει από σοβαρές εμπλοκές με αυστριακά σκάφη έως ότου γνωρίζουμε τι θα πράξει η Ιταλία. Πρώτη σας προτεραιότητα θα πρέπει να είναι η παροχή αρωγής στους Γάλλους στη μεταφορά της αφρικανικής στρατιάς τους, παρέχοντας κάλυψη και εάν είναι δυνατό εμπλέκοντας τα ταχέα γερμανικά ή αυστριακά σκάφη, ειδικά το «Γκαίμπεν», που δύνανται να δημιουργήσουν προβλήματα σε αυτήν τη μεταφορά. Θα ειδοποιηθείτε με τηλεγράφημα για το πότε μπορείτε να έρθετε σε επαφή με τον Γάλλο ναύαρχο. Σε αυτήν τη φάση, μην εμπλακείτε σε αγώνα εναντίον ισχυρότερων δυνάμεων, εκτός από την περίπτωση γενικευμένης μάχης και σε συνεργασία με τους Γάλλους. Η ταχύτητα των Μοιρών σας είναι ικανή ώστε να σας δώσει την δυνατότητα να επιλέξετε την κατάλληλη στιγμή δράσης. Ελπίζουμε να μπορέσουμε να ενισχύσουμε τη Μεσόγειο – έως τότε, καλείστε να διαχειριστείτε τις δυνάμεις σας».

Διαπιστώνουμε λοιπόν, πέραν της ακρίβειας της προβλεπτικότητας του Τσώρτσιλ σχετικά με τα ενδεχόμενα του πολέμου, ότι έγκαιρα (30 Ιουλίου 1914) δίνει εντολές που αφορούν ουσιαστικά στην υλοποίηση του προαναφερομένου σχεδίου των Βρετανών, μεριμνώντας έντεχνα για την αποφυγή καταναυμάχησης των γερμανικών σκαφών. Άλλωστε στο κείμενο του Τσώρτσιλ μάλλον παράδοξα, δεν γίνεται μνεία για την Οθωμανική Αυτοκρατορία και την εκτιμώμενη στάση της, γεγονός που ενισχύει και επιβεβαιώνει την ύπαρξη ως προς αυτήν, στρατηγικού σχεδίου. Το περιεχόμενο του τηλεγραφήματος της 30ής Ιουλίου σε συνδυασμό με το τηλεγράφημα της 2ας Αυγούστου, απλώς επιβεβαιώνει την βαθμιαία και μεθοδική υλοποίησή του. Εξάλλου το Λονδίνο φαινόταν να διατηρεί κεντρικά τον απόλυτο έλεγχο της κατάστασης, να διαθέτει καλύτερη πληροφόρηση και να αξιοποιεί ευκαιρίες και καταστάσεις.

Εάν σε όλα αυτά προσθέταμε τα ακόλουθα:

1) την βέβαιη συνεννόηση του Βενιζέλου με τον Τσώρτσιλ, μέσω του αρχηγού της Βρετανικής Ναυτικής Αποστολής στην Ελλάδα, Mark Kerr ²⁵,

2) την ενημέρωση περί υπογραφής (2 Αυγούστου 1914) της μυστικής συνθήκης συμμαχίας μεταξύ Νεότουρκων και Γερμανίας, (έστω με υστέρηση),

3) το (λανθασμένο) τηλεγράφημα της 8ης Αυγούστου [που ουσιαστικά απέτρεψε τον Μίλνε να εισέλθει (έστω και καθυστερημένα) στο Αιγαίο με ικανή δύναμη προκειμένου να αντιμετωπίσει τους Γερμανούς],

θεωρούμε ότι αποδεικνύεται η (εσκεμμένη) ολιγωρία της βρετανικής κυβέρνησης στο όλο ζήτημα.

γ. Η πληροφόρηση ότι το Γκαίμπεν, ανεφοδιάστηκε ανεμπόδιστα, την 9η Αυγούστου ανοικτά τής νήσου Δονούσας στις Κυκλάδες και εισήλθε στον Ελλήσποντο μία ημέρα αργότερα, αναμένοντας άδεια για να καταπλεύσει στην Κωνσταντινούπολη.

Η υπόθεση όμως του εφοδιασμού του έχει ένα μυθιστορηματικό χαρακτήρα: αναλυτικότερα μετά τις 02.00 της 6ης Αυγούστου, ο Έλληνας πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος δέχθηκε στην οικία του έξαφνη και απρογραμμάτιστη επίσκεψη από τον κόμη φον Κουάντ, πρεσβευτή της Γερμανίας στην Αθήνα²⁶, (Quadt, Wykradt von: 1912 -1915). Ο διπλωμάτης του ζήτησε άδεια για να εξαγάγει από την Ελλάδα 800 τόνους άνθρακα (κάρβουνο), το οποίο θα φορτωνόταν στο γερμανικό σκάφος ανθράκευσης Bogados με προορισμό τη Νότια Αφρική. Σημειώνεται ότι η άδεια του πρωθυπουργού ήταν αναγκαία, διότι ίσχυε απαγόρευση εξαγωγής άνθρακα από την Ελλάδα²⁷. Η ποσότητα αυτή βρισκόταν στην κατοχή ενός γερμανικού εμπορικού οίκου με το όνομα Πλοκ και η άδεια θα χορηγείτο σ΄ αυτόν. Ο Βενιζέλος απάντησε θετικά και άμεσα στο γερμανικό αίτημα! Ο πρεσβευτής έφυγε από την οικία του έχοντας λάβει ιδιόχειρο σημείωμα, στο οποίο αναγραφόταν τα ακόλουθα: «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος παρακαλεί τον λιμενάρχη του Πειραιά όπως επιτρέψει στον έμπορο Πλοκ να διαθέσει από τα αποθέματά του, ποσότητα 800 τόνων κάρβουνου προς όφελος γερμανικών πλοίων που βρίσκονται στον Πειραιά». Ο έμπορος μετέβηκε στον Πειραιά για να προβεί στις σχετικές διεκπεραιώσεις. Έχοντας ολοκληρώσει την φόρτωση, το Bogados απέπλευσε από τον Πειραιά πριν από το ξημέρωμα. Σύμφωνα με αναφορές της εποχής, το σκάφος παραλλάχτηκε κατάλληλα εν πλω, ώστε να μοιάζει με ελληνικό εμπορικό, με το όνομα Πολυμίτης. Σήμερα γνωρίζουμε ότι ο αληθινός προορισμός του ήταν προσυμφωνημένο σημείο συνάντησης με τα Γκαίμπεν και Μπρεσλάου στις Κυκλάδες και αποστολή του να τα εφοδιάσει με τον απαραίτητο άνθρακα, ώστε αυτά να μπορέσουν να καταπλεύσουν στον Βόσπορο²⁸. Το σχέδιο εκτελέστηκε επιτυχώς.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Δεν είναι ωστόσο παράδοξη η άμεση (και σε μεταμεσονύκτια ώρα) χορήγηση της εν λόγω άδειας από τον Βενιζέλο; Ή ότι η άδεια γράφηκε σ΄ ένα απλό επισκεπτήριο του γραφείου του, δίχως να ενημερώσει άλλους ιθύνοντες και να διασταυρώσει την εγκυρότητα των ισχυρισμών του συνομιλητή του. Πως πείστηκε τόσο εύκολα από τον Γερμανό πρεσβευτή για το «επείγον» του εν λόγω εφοδιασμού; Επιπρόσθετα αξίζει να σημειωθεί ότι την προηγούμενη ημέρα ο Βενιζέλος είχε ενημερωθεί για το περιεχόμενο της μυστικής συνθήκης Γερμανίας-Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τον Έλληνα πρεσβευτή στο Βερολίνο και με τη σειρά του πληροφόρησε τους Βρετανούς²⁹. Γνώριζε συνεπώς ότι ο ανεφοδιασμός που επέτρεψε προοριζόταν για τα γερμανικά πολεμικά πλοία!

Τα παραπάνω οδηγούν στην εκτίμηση πως υπήρξε σχέδιο παρέμβασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων, το οποίο εκτελέστηκε με μεγάλη επιδεξιότητα και επιτυχία. Τα ανωτέρω υποστηρίζουν στα έργα τους οι ιστορικοί Μιχαλόπουλος, Βεντήρης και Γρηγοριάδης καθώς και ο Geoffrey Miller³⁰ στη μελέτη του, που εκδόθηκε το 1996 με τίτλο: Superior Force: The conspiracy behind the escape of Goeben and Breslau. Ο Φωτάκης υποστηρίζει ότι υπήρξε συνέργεια μεταξύ Κωνσταντίνου και Βενιζέλου για την ικανοποίηση του γερμανικού αιτήματος σχετικά με τον ανεφοδιασμό των Γκαίμπεν και Μπρεσλάου³¹.

Οι υποστηρικτές της παραδοσιακής θεώρησης αντιτίθενται στην ομάδα των ιστορικών, που ισχυρίζονται ότι ο Βενιζέλος έκανε την ανθράκευση εσκεμμένα για να σύρει την Υψηλή Πύλη στο στρατόπεδο των ηττημένων, ώστε να διαμελιστεί εδαφικά μετά το τέλος του πολέμου από την Αντάντ. Δεν μπορούν να αιτιολογήσουν ότι ο Έλληνας πρωθυπουργός φαίνεται να επέλεξε να χαρίσει την ναυτική υπεροπλία σ΄ ένα κράτος που προετοιμαζόταν να επιτεθεί στην Ελλάδα³². Προφανώς η πιο λογική εξήγηση για την παραδοσιακή ερμηνεία των γεγονότων είναι αυτή που παρουσιάζεται: ο Ελευθέριος Βενιζέλος δεν γνώριζε για την εμπλοκή των δύο καταδρομικών, δεν υποψιάστηκε ότι η ανθράκευση αφορούσε πολεμικά πλοία, αλλά μ΄ έναν και μόνο προσωπικό του χειρισμό άλλαξε την Ιστορία του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου… Ωστόσο σ΄ αυτό το σημείο θα διαφωνήσουμε. Θεωρούμε ότι ο Βενιζέλος δεν ήταν αφελής. Ναι μεν οι περιστάσεις ήταν δύσκολες αλλά διέθετε την απαιτούμενη πληροφόρηση. Γνώριζε ότι ο ανεφοδιασμός αφορούσε σε γερμανικά πολεμικά. Κατά συνέπεια δεν θα μπορούσε να αναλάβει ανάλογου βάρους ρίσκο σε βάρος των βρετανικών συμφερόντων, (την περίοδο μάλιστα που υπήρχαν Βρετανοί επόπτες στο Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό) εάν δεν υπήρχε συμφωνία – ανοχή του Λονδίνου για τον χειρισμό της ανθράκευσης και τη συνακόλουθη πορεία των εν λόγω σκαφών.

Φυσικά εφόσον υπήρξε αυτός ο σχεδιασμός, δεν θα μπορούσε κανένας δημόσια, να τον αποδεχθεί. Έτσι ο Βενιζέλος το 1934 στην «περίφημη μονομαχία» – δημόσια ανταλλαγή άρθρων με τον Ιωάννη Μεταξά, δήλωσε ότι δεν γνώριζε ότι η ανθράκευση ήταν για τα πολεμικά πλοία αλλά για εμπορικά και λόγω της ελληνικής ουδετερότητας δεν μπορούσε να αρνηθεί τον ανεφοδιασμό τους. Επικουρικά στην αρθρογραφία του αναφέρει και τη σχετική απάντηση του Άγγλου υπουργού Εξωτερικών Μακ Ναίηλ το 1923 στην Βουλή των Κοινοτήτων σε ερώτηση βουλευτή για το εν λόγω επεισόδιο³³: «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το Goeben και το Breslau ανεφοδιάστηκαν με γαιάνθρακα κατά διαταγή του κ. Βενιζέλου. Αλλά οφείλω να δηλώσω ότι κατά την έναρξη των εχθροπραξιών με την Γερμανία και κατά συνέπεια πριν δώσει την διαταγή αυτή, ο κ. Βενιζέλος συμβουλεύτηκε την αγγλική κυβέρνηση για το πως έπρεπε να ενεργεί σε παρόμοιες περιπτώσεις. Η βρετανική κυβέρνηση αφού μελέτησε το θέμα υπέδειξε στον κ. Βενιζέλο να ακολουθήσει τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου και να παρέχει στα πλοία των εμπολέμων αρκετή ποσότητα άνθρακα ώστε να δύνανται να προσεγγίσουν στο πλησιέστερο λιμάνι της χώρας τους».

Θα προσθέταμε ότι ο Βρετανός υπουργός με την ανωτέρω απάντησή του, μάλλον εξέθεσε αυτόν που επιδίωκε να προφυλάξει: «ομολογεί ότι ένας πρωθυπουργός ανεξάρτητου κράτους ζήτησε άδεια από την Βρετανία για την εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου στην χώρα του!» Άλλωστε είναι δυνατό οι Βρετανοί να μην γνώριζαν ποια πλοία αφορούσε η ανθράκευση; Επίσης φαίνεται να δικαιολογεί ακόμα και την ανθράκευση και ανεφοδιασμό πολεμικών πλοίων, συμμαχικών και μη, αν και τα τελευταία με την παρουσία τους μπορούσαν να παρασύρουν στον πόλεμο μια ολόκληρη αυτοκρατορία εναντίον της Αντάντ.

Από την άλλη πλευρά, ο Ι. Μεταξάς (επιβεβαιώνοντας την ερμηνεία μας), στο όγδοο άρθρο του αναρωτιέται μάλλον εύλογα, πως ο τότε πρωθυπουργός δεν υποψιάστηκε τον αληθινό σκοπό της ανθράκευσης. Πολύ γλαφυρά αναφέρει: «και φαντάζεται κανείς ότι ο πρέσβης της Γερμανίας αυτοπροσώπως ξύπνησε τον πρωθυπουργό νύχτα, τον ήγειρε εκ της κλίνης του, και του εζήτησεν επειγόντως διαταγή προς τον λιμενάρχη Πειραιώς εφοδιασμού γαιανθράκων, εντός της νυκτός ενός απλού εμπορικού; Και τόσο επειγόντως ώστε ο κ. Βενιζέλος μη έχων προχειρότερο μέσον έγραψε την διαταγή ταύτη σε ένα απλό επισκεπτήριο; Ούτε από τον νουν του κ. Βενιζέλου δεν πέρασε ουδεμία υποψία, ενώ ήταν γνωστή εις το υπουργείο των Ναυτικών η δίωξις των δύο γερμανικών πλοίων από Βρετανικά σκάφη, αφού αντάλλαξαν και κανονιοβολισμούς στο Ταίναρο³⁴; Και ότι επίστευσεν ο κ. Βενιζέλος ότι το Γερμανικό εμπορικό «Μπόγαμπος» το οποίο βρισκόταν εν πλήρει ασφάλεια εν Πειραιεί εζήτει γαιάνθρακας δια να εξέλθει στο Αιγαίο που ήταν γεμάτο Βρετανικά πολεμικά και να πάει πού; Στην Τεργέστη ή στη Ν. Αφρική μέσω Σουέζ;»

Πρόσθετα οι υποστηρικτές της παραδοσιακής ερμηνείας ισχυρίζονται ότι η υπόθεση περί βρετανικής εντολής και ειδικής εξουσιοδότησης στον Βενιζέλο για να ανθρακεύσει τα δύο πολεμικά, ώστε δήθεν να ενισχυθεί ο οθωμανικός στόλος έναντι του ρωσικού, (κάτι που υποτίθεται σχεδίαζε ο Τσώρτσιλ, τότε πρώτος λόρδος του ΒΒΝ), αποτελεί μάλλον παράδοξη ή/και παράλογη επεξήγηση. Επικαλούνται δε και τους εξής λόγους: γιατί το Βρετανικό Ναυαρχείο είχε διατάξει την καταδίωξη των δύο σκαφών; γιατί πέρασε από στρατοδικείο τον Άγγλο ναύαρχο; γιατί ο Βενιζέλος δεν έκανε την παραμικρή νύξη στην αρθρογραφία του το 1934; Άλλωστε καθίσταται φανερό από την απάντηση του Άγγλου ΥΠΕΞ ότι η βρετανική εξουσιοδότηση δεν χορηγήθηκε ειδικά για τη συγκεκριμένη περίπτωση αλλά δόθηκε γενικά και φυσικά αφορούσε μόνο εμπορικά πλοία. Ισχυρίζονται δηλαδή ότι τελικά δεν υπήρξε συνεννόηση μεταξύ Άγγλων – Βενιζέλου, ειδικά για την ανθράκευση των δύο πολεμικών πλοίων.

Ωστόσο θεωρούμε ότι όλα αυτά απαντώνται από τα προηγούμενα, προσθέτοντας πως και για τη συμβατική απάντηση του Βενιζέλου, θα έπρεπε να τηρηθούν τα προσχήματα. Άλλωστε η απόφαση του βρετανικού ναυτοδικείου ήταν αθωωτική. Εκτός όμως όλων των προαναφερομένων, η θέση μας τεκμηριώνεται και από την ύστερη απόφαση των Βρετανών για επίθεση στα Δαρδανέλια. Επεξηγούμε εν συντομία: το Λονδίνο επιζητούσε τον διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά παράλληλα να μην επωφεληθούν από αυτόν οι Ρώσοι – είτε στον Καύκασο, είτε στη Μεσόγειο. Μετά τη νίκη των Ρώσων στο μέτωπο του Καυκάσου εναντίον των Οθωμανών την περίοδο Δεκεμβρίου 1914 – Ιανουαρίου 1915, ο Ουίνστων Τσώρτσιλ τότε Πρώτος Λόρδος του ΒΒΝ, επέλεξε να εφορμήσουν οι Σύμμαχοι στα Δαρδανέλια. Τι είχαν να κερδίσουν οι Βρετανοί; Ελάχιστα, αλλά ο σκοπός τους ήταν να μην μπορέσουν να επωφεληθούν οι Ρώσοι. Ήθελε να τους προλάβει. Ο λόγος είναι απλός: ο Τσώρτσιλ σκεπτόμενος πάντοτε γεωπολιτικά, δεν επιθυμούσε οι Ρώσοι να καταλάβουν τα Στενά και την οθωμανική πρωτεύουσα. Αυτή η επιχείρηση απέτυχε, ωστόσο οι Αγγλο-Γάλλοι αργότερα φρόντισαν να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη, (Νοέμβριος 1918 – Σεπτέμβριος 1923), την οποία παρέδωσαν τελικά στον Κεμάλ. Οι Βρετανοί δεν δέχθηκαν να τους διαδεχθούν στην Κωνσταντινούπολη ούτε οι Έλληνες, σύμμαχοί τους σε πολλά μέτωπα, την περίοδο 1917-1922. Εάν οι Βρετανοί ήθελαν να πλήξουν τους Οθωμανούς, θα μπορούσαν να επιχειρήσουν σε άλλα μέτωπα, όπως στην περιοχή της Αττάλειας, της Σμύρνης, της Αλεξανδρέττας (Alobeid 2018, σελ. 317 – 331).

Συμπερασματικά, φαίνεται ότι το ΒΒΝ με τον τότε επικεφαλής του, Τσώρτσιλ, υποστηρίζοντας τα ευρύτερα και μακροπρόθεσμα γεωπολιτικά συμφέροντα της Βρετανίας σε βάρος όλων, ίσως και χωρίς αρχικό σχεδιασμό, «άφησε επιτήδεια τα πράγματα να εξελιχθούν», επεμβαίνοντας μόνο όταν απαιτήθηκε, με αποτέλεσμα την διαφυγή των δύο γερμανικών πολεμικών στην Κωνσταντινούπολη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Admiral Sir Berkeley Milne, Bt., (1921). The Flight of Goeben and Breslau: An Episode in Naval History, London, Eveleigh Nash Company
• Fotakis, Zisis, (2005), Greek Naval Strategy and 1910-1919, Routledge, Oxon
• Fromkin, David, (1989), A Peace to End All Peace: Creating the Modern Middle East 1914- 1922, Owl Books
• Keegan, John, (2003), Intelligence in War, London, Hutchinson
• Lumby Esmond, Walter Rawson, , (1970), Policy and operations in the Mediterranean, 1912-14, London: Navy Records Society
• McLaughlin, Redmond, (1974), The escape of the Goeben, Scribners
• Miller, Geoffrey, (1996), Superior Force: The conspirancy behind the escape of Goeben and Breslau, University of Hull Press, (με πλούσια βιβλιογραφία)
• Tuchman, Barbara, (1962), The Guns of August, Constable
• Van Der Vat, Dan, (2001). The Ship that Changed the World (Revised Edition). Birlinn
• Alobeid Aref, (2018). Οι ιστορικές και κοινωνικοπολιτικές καταβολές των σχέσεων Τουρκίας και Συρίας, εκδ. Ηρόδοτος
• Harari Yuval Noath, (2015), SAPIENS – Μια σύντομη ιστορία του ανθρώπου, μετάφρ. Μιχ. Λαλιώτη, εκδ. Αλεξάνδρεια
• Γρηγοριάδης, Φοίβος, (1971), Διχασμός- Μικρά Ασία, εκδ. Κεδρηνός
• Μιχαλόπουλος, Δημήτρης, (1997), Ο εθνικός Διχασμός, η άλλη διάσταση, εκδ. Τροχαλία
• Μπάλτος Γεώργιος & Βιδάκης Ιωάννης, (2020), Ο εχθρός στην πόρτα μας. Νεοοθωμανισμός διαχρονικά σημαίνει εκτουρκισμός, εκδ. Ινφογνώμων
• Στράτος Ίων, (2010), «Η Τουρκία παρασύρεται στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο», στο Στρατοί & Τακτικές, τεύχος υπ. αρ. 5, Αύγουστος 2010, Αιγίς Εκδοτική
• Χριστοδουλίδης, Θεόδωρος, (1997), Διπλωματική Ιστορία Τριών Αιώνων, εκδ. Ι. Σιδέρης

Web sites

https://www.alexpolisonline.com/2018/02/blog-post_0.html https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/ESD19180605.2.79?query=war%20declare http://archive.sciendo.com/AJIS/ajis.2019.8.issue-2/ajis-2019-0032/ajis-2019-0032.pdf https://www.alexpolisonline.com/2018/02/blog-post_0.html#ixzz75yzuwP6B http://www.areiospagos.gr/nomologia/apofaseis_DISPLAY.asp?cd=SQC57YK3HUUIP2WHM3T31BXKDB5MHC&apof=1675_2010&lang=EN
http://anatoliblog.blogspot.com/2010/01/blog-post_8786.html http://www.ahoy.tk-jk.net/macslog/TheescapeoftheGermanbattl.html http://www.gwpda.org/naval/goebresl.htm http://www.istorikathemata.com/2010/05/blog-post_03.html
http://www.superiorforce.co.uk/
https://alchetron.com/Pursuit-of-Goeben-and-Breslau
https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/goeben_sms_and_breslau_sms https://www.youtube.com/watch?v=9Sw6V5SV8iM&t=84s&ab_channel=NickLoeper https://www.youtube.com/watch?v=85o_OX3-_dI&ab_channel=TheGreatWar

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. SMS Goeben ήταν καταδρομικό μάχης της κλάσης Μόλτκε. Ναυπηγήθηκε στο Αμβούργο (ναυπηγεία Blohm & Voss) από το 1909 μέχρι το 1912 οπότε και καθελκύστηκε. Κύρια χαρακτηριστικά: Μήκος: 186 m, Πλάτος: 29,5 m, Μέσο Βύθισμα: 8,2 m, Εκτόπισμα 22.640 τόν., συνολ. ιποδ. 52.000 ίπποι, Μεγ. Ταχ. 29 κόμβοι. Οπλισμός: 10 πυροβόλα των 28 cm/50 διαμετρ., 12 πυροβ. των 15 cm/45 μεγ. βεληνεκούς 16.000 m, 8 των 8,7 cm/45 και 4 τορπιλοβλητικούς σωλήνες των 19,7 δακτ., μεγ. βελην. τορπίλης 5.500 m με 32 κόμβους ή 11.000 m με 28 κόμβους. Συνήθης φόρτος γαιανθράκων 1.000 τόν., (μέγ. 3.050 τόν.) και πετρέλαιο 200 τόν. Διέθετε τέσσερις έλικες. Πλήρωμα 1.050 άτομα. Έλαβε το όνομά του από τον στρατηγό Αύγουστο Καρλ φον Γκέμπεν, ο οποίος συμμετείχε στον Γαλλο-Πρωσικό Πόλεμο. Το 1936 μετονομάστηκε σε TCG Yavuz, (Türkiye Cumhuriyeti Gemisi Yavuz, Τουρκικής Δημοκρατίας Πλοίο Γιαβούζ). Το 1938, μετέφερε το σώμα του Μουσταφά Κεμάλ Αττατούρκ από την Κωνσταντινούπολη στην Ιζμίτ (Νικομήδεια). Το Yavuz ήταν η ναυαρχίδα του τουρκικού ναυτικού μέχρι να παροπλιστεί το 1950. Το TCG Yavuz διαλύθηκε μεταξύ 1973-1976, αφού η γερμανική κυβέρνηση απέρριψε την προσφορά της Τουρκίας να το αγοράσει. Ήταν το τελευταίο από τα πλοία που κατασκεύασε το Αυτοκρατορικό Γερμανικό Ναυτικό και επίσης το πιο μακροχρόνιο σε υπηρεσία, από όλα τα καταδρομικά και τα dreadnoughts.

   Το SMS Breslau ήταν ελαφρύ καταδρομικό τύπου Magdeburg. Ναυπηγήθηκε από την A.G. Vulcan την διετία 1910-11 και το 1912 εντάχθηκε στον γερμανικό στόλο. Κύρια χαρακτηριστικά: Μήκος: 136 m, Πλάτος: 14 m, Μέσο Βύθισμα: 5,48 m, Εκτόπισμα 4.550 τόν., συνολ. ιπποδ. 25.000 ίπποι, Μεγ. Ταχ. 25 κόμβοι. Διέθετε τέσσερις έλικες. Πλήρωμα 370 άτομα. Τον Ιανουάριο του 1918, προσέκρουσε σε νάρκες έξω από τα Δαρδανέλλια και βυθίστηκε.

2. Χριστοδουλίδης, (1997, σελ. 477). Βλ. και https://www.firstworldwar.com/source/goebenbreslau.htm https://net.lib.byu.edu/estu/wwi/comment/morgenthau/Morgen05.htm
3. Κατά τον Άγγλο πρωθυπουργό Λόυδ Τζώρτζ, η συμμετοχή των Οθωμανών επιμήκυνε τον πόλεμο τουλάχιστον κατά ένα χρόνο και συντέλεσε ουσιαστικά στην ρωσική στρατιωτική κατάρρευση.
4. Στον Μάϊνεκε αποδόθηκαν έξι επιβεβαιωμένες αεροπορικές νίκες. Ο Μάϊνεκε τοποθετήθηκε σε υπηρεσία εκπαίδευσης Τούρκων αεροπόρων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία την 1η Οκτωβρίου 1915. Στη συνέχεια, τον Απρίλιο του 1916, τοποθετήθηκε στη Flieger-Abteilung 6 στον Άγιο Στέφανο, ως πιλότος μαχητικού αεροπλάνου. Σύμφωνα με μια ιστορική προσέγγιση (16-2-2017):«Το Γκαίμπεν προσάραξε στα ρηχά του Ναγαρά κι έδωσε τεράστια ευκαιρία στους Συμμάχους να το (προσ)βάλουν αποφασιστικά, αφού το πλοίο έμεινε καθηλωμένο για πέντε μέρες. Η Συμμαχική Αεροπορία επιχειρούσε κατά του Γκαίμπεν νυχθημερόν όλο το πενθήμερο, θέτοντας τελικά το γερμανικό θωρηκτό εκτός μάχης. Σε αυτές τις επιχειρήσεις συμμετείχε ολόκληρη η Ελληνική Ναυτική Αεροπορία και δυστυχώς, θρήνησε την απώλεια του ανθυποπλοιάρχου Σπυρ. Χάμπα, ο οποίος στις 8 Ιανουαρίου του 1918, με αεροπλάνο τύπου Sopwith Bomber διενήργησε βομβαρδισμό από 150 μέτρα κατά του Γκαίμπεν, αλλά καταρρίφθηκε από τα επάκτια πυροβολεία», https://www.hellenicnavy.gr/el/a-pagkosmios-polemos.html Η επίμονη έρευνα του ιστορικού της Σχολής Ικάρων Κώστα Λαγού, αποκάλυψε και επιβεβαίωσε ότι ο αεροπόρος-ανθυποπλοίαρχος του Ελληνικού Ναυτικού Σώματος Σπύρος Χάμπας, καταρρίφθηκε σε αερομαχία στις 23-1-1918 και έχει ενταφιαστεί σε νεκροταφείο κοντά στην Τροία, (βλ. 26/12/2017 –            https://www.youtube.com/watch?v=u1dirl4GC1Y&ab_channel=%CE%93%CE%B9%CE
   %AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82%CE%A3%CF%89%CF%84%CE%B7%CF
   %81%CF%8C%CF%80%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%82
5. Με το σκεπτικό ότι «εάν δεν επιθυμούν να είναι σύμμαχοί μας τουλάχιστον ας μην συνδράμουν τους αντιπάλους μας».
6. Wilhelm Anton Souchon (1864-1946). Γερμανός επικεφαλής της Ναυτικής Διοίκησης Μεσογείου. Διοικητής του Οθωμανικού Ναυτικού το 1914 όπου και υπηρέτησε στην θέση αυτή μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1917. Σ΄ αυτά τα τρία έτη ο Σουχόν προσπάθησε να το μεταρρυθμίσει. Προάχθηκε σε αντιναύαρχο και τιμήθηκε με την υψηλότερη στρατιωτική απονομή της Γερμανίας, στις 29 Οκτωβρίου 1916. Ο Σουχόν επέστρεψε στην Γερμανία το Σεπτέμβριο του 1917 και ανέλαβε την διοίκηση της 4^ης Μοίρας Θωρηκτών του Στόλου Ανοικτών Θαλασσών, κατά την διάρκεια της επιχείρησης Albion.
7. «Το Μάρτιο του 1914 τα δύο γερμανικά πλοία έφθαναν στο λιμάνι της Κέρκυρας για να υποδεχθούν τον Γερμανό αυτοκράτορα και τους Έλληνες βασιλείς που επισκέπτονταν το νησί. Ας δούμε πως καταγράφει στο ημερολόγιό του το Θωρηκτό «ΑΒΕΡΩΦ» τη συνάντησή του με τα δύο γερμανικά πλοία. Στο Θ/Κ ΑΒΕΡΩΦ που βρισκόταν αγκυροβολημένο στον όρμο της Κέρκυρας, επέβαιναν οι Έλληνες βασιλείς με τους πρίγκιπες Νικόλαο και Ειρήνη.
   {160940 Κατάπλους εις τον λιμένα Κερκύρας της γερμανικής θαλαμηγού φερούσης το αυτοκρατορικόν σήμα. Χαιρετισμός δια 21 βολών.
   0943 Εχαιρετίσθη η Ελληνική σημαία δια 21 βολών υπό των γερμανικών πλοίων.
   1015 Ο Γερμανός Αυτοκράτωρ (Κάιζερ) απέβη εις την ξηράν. Τιμάς απέδωσεν η φρουρά και η μουσική. Την γερμανικήν μοίραν αποτελούν τα θωρηκτά «GOEBEN» και «BRESLAU», το αντιτορπιλικό «SLEIPMER» και η θαλαμηγός «HOHENZOLLERN»}.

   Τα δύο γερμανικά πλοία αποτελούσαν τη ναυτική μοίρα της Μεσογείου υπό τον Ναύαρχο Σουχόν (κατά πολλούς ο μοιραίος άνθρωπος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου) και ναυλοχούσαν στο λιμάνι της Μεσσήνης της Ιταλίας μέχρι τον Αύγουστο του 1914, οπότε και αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν καθώς η Ιταλία προσχώρησε στο στρατόπεδο της Αντάντ».
   Πηγή: https://www.alexpolisonline.com/2018/02/blog–post_0.html

8. Η Βρετανία κατείχε τον πλήρη έλεγχο των προσβάσεων της Μεσογείου, με βάσεις στην Αίγυπτο, τη Μάλτα και το Γιβραλτάρ. Ο Στόλος Μεσογείου του Ναυτικού της αποτελείτο από την 2η Μοίρα Καταδρομικών Μάχης με τρία καταδρομικά υπό τον ναύαρχο Μίλνε, [Sir (Archibald) Berkeley Milne: 1855 – 1938], ο οποίος ήταν και ο αρχηγός του Στόλου, την 1η Μοίρα Καταδρομικών με τέσσερα θωρακισμένα καταδρομικά υπό τον υποναύαρχο Τρούμπριτζ, (Sir Ernest Charles Thomas Troubridge: 1862 – 1926), τέσσερα ελαφρά καταδρομικά και μεγάλο αριθμό αντιτορπιλικών. Ο Γαλλικός στόλος της Μεσογείου, με έδρα το λιμάνι της Τουλόν, διέθετε ένα θωρηκτό νέας σχεδίασης Dreadnought, έξι θωρηκτά κλάσεως Danton και πέντε θωρηκτά ξεπερασμένης σχεδίασης. Η Αυστροουγγαρία με βάση το λιμάνι Πόλα της Αδριατικής παράτασσε τρία σύγχρονα θωρηκτά τύπου Dreadnought και τρία θωρηκτά παλαιότερης σχεδίασης. Η σύμμαχός της πλην όμως ουδέτερη Ιταλία διέθετε επίσης τρία Dreadnought και τέσσερα παλαιότερα θωρηκτά και μεγάλο αριθμό μικρότερων σκαφών. Συγκεντρωτικά οι Βρετανοί με τους Γάλλους συγκέντρωναν δεκαοκτώ ισχυρά πλοία έναντι δεκαπέντε των δυνητικών τους αντιπάλων. Η 27η Ιουλίου βρίσκει τον Γαλλικό, τον Ιταλικό και τον Αυστρο-Ουγγρικό στόλο στις βάσεις τους, ενώ η πλειοψηφία των βρετανικών πλοίων ήταν στην Αλεξάνδρεια.
9. https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/ESD19180605.2.79?query=war%20declare
10. Γουλιέλμος Β΄, (1859-1941), βασιλιάς της Πρωσίας και τελευταίος αυτοκράτορας της Γερμανίας, (1888-1918).
11. Ο Κάιζερ Γουλιέλμος Β΄ είχε επισκεφθεί την Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1889 (συνδυάστηκε με τους βασιλικούς γάμους της αδελφής του Σοφίας στην Αθήνα) και το 1898, όπου δήλωσε ανοιχτά και δημόσια ότι «ο Σουλτάνος και τα 300.000.000 μουσουλμάνων σε όλο τον κόσμο που τον θεωρούν πνευματικό ηγέτη τους μπορούν να είναι βέβαιοι για τη φιλία του Γερμανού Αυτοκράτορα». Ένα από τα κέρδη του Κάιζερ στην πρώτη του επίσκεψη στην Κωνσταντινούπολη, ήταν η άδεια κατασκευής και λειτουργίας ενός νέου λιμένα στις εγκαταστάσεις Haidar Pascha, στον ασιατικό τομέα της Κωνσταντινούπολης, που θα γινόταν αργότερα η αφετηρία της σιδηροδρομικής γραμμής της Γερμανίας στη Μικρά Ασία και στη Μέση Ανατολή. Επίσης η Γερμανία απέκτησε την άδεια για την εκμετάλλευση της εμπορικής διακίνησης και του τελωνείου του λιμένα.
12. Επισημαίνεται ωστόσο ότι το οθωμανικό ναυτικό παρέμενε αρχικά υπό την επιρροή των Βρετανών, οι οποίοι είχαν αναλάβει και τον εκσυγχρονισμό του, (αποστολή υπό τον ναύαρχο Α. Η. Limpus: 1863 – 1931). Πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, υπήρξαν τρεις βρετανικές ναυτικές αποστολές στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: επικεφαλής των αποστολών ήταν οι ναύαρχοι Douglas Gamble, (Φεβρουάριος 1909 – Μάρτιος 1910), Hugh Pigot Williams, (Απρίλιος 1910 – Απρίλιος 1912) και Arthur Limpus, (Μάιος 1912 – Σεπτέμβριος 1914). Παρά την τεράστια επίσημη εξουσία, με τους επικεφαλής της αποστολής να υπηρετούν ταυτόχρονα ως Διοικητές Στόλου του Οθωμανικού Ναυτικού, η επιτυχία της αποστολής ήταν περιορισμένη λόγω της πολιτικής αστάθειας, των φιλο-γερμανικών τάσεων στην ηγεσία των Νεότουρκων και της συμμετοχής των Οθωμανών στον Ιταλο-Τουρκικό πόλεμο και στους δύο Βαλκανικούς Πολέμους το 1911-1913, που οδήγησαν σε ναυτικές ήττες.
13. Ο βαρώνος Hans Freiherr von Wangenheim (1859-1915) ήταν Γερμανός διπλωμάτης. Πρέσβης στην Αθήνα το διάστημα 1909-1912 και στη συνέχεια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία έως τον αδόκητο θάνατό του, το 1915. Τον διαδέχθηκε o Πρώσος Paul Graf Wolff Metternich zur Gracht (1853 – 1934), Γερμανός πρέσβης στο Λονδίνο (1901-1912) και στην Κωνσταντινούπολη (1915- 1916), εξέχων αντίπαλος των τουρκικών ενεργειών στην γενοκτονία των Αρμενίων. Έγραψε σε έκθεσή του προς τον Καγκελάριο Theobald von Bethmann Hollweg στις 10 Ιουλίου 1916: «Κατά την πραγματοποίηση του σχεδίου τους να επιλύσουν το Αρμενικό Ζήτημα με την καταστροφή της αρμενικής φυλής, η οθωμανική κυβέρνηση δεν σταματά ούτε από τους εκπροσώπους μας ούτε από την κοινή γνώμη της Δύσης». Τον διαδέχθηκε o Dr. Richard von Kühlman και στη συνέχεια για την περίοδο 1917-18, ο Johann Heinrich Graf von Bernstorff (1862 – 1939), πρέσβης στις ΗΠΑ από το 1908 έως το 1917.
14. Χριστοδουλίδης, (1997, σελ. 542).
15. Karkazis, J., Vidakis, I. G., Baltos, G. C. and Bayeh, J. N. (2019) “Geo-economics vs Geo- politics: The Baghdad Railway Project and the Spoils of a Perpetual Economic War around Middle East”, Academic Journal of Interdisciplinary Studies, 8(2), σελ. 208-218. Available at: http://archive.sciendo.com/AJIS/ajis.2019.8.issue-2/ajis-2019-0032/ajis-2019-0032.pdf
16. Χριστοδουλίδης, (1997, σελ. 476). Συνθήκη αμοιβαίας υποστήριξης σε περίπτωση πολέμου με την Ρωσία, η ισχύς της οποίας έφθανε μέχρι το τέλος του 1918.
17. Σ΄ αυτό άλλωστε απέβλεπε και η πρόταση των Νεότουρκων για σύναψη Ρωσο-Οθωμανικής συμμαχίας έναντι εδαφικών ανταλλαγμάτων που υπέβαλαν στην Πετρούπολη στις 9 Αυγούστου 1914!
18. Η Υψηλή Πύλη δεν είχε αναγνωρίσει την προσάρτηση των νησιών του ανατολικού Αιγαίου στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωσή τους κατά τους Βαλκανικούς πολέμους και σκόπευε ν΄ αμφισβητήσει ένοπλα την ελληνική κυριαρχία σ΄ αυτά.
19. Τα δύο πλοία ήσαν το Sultan Osman Α΄ και το Reşadiye, που μετονομάστηκαν σε HMS Agincourt και HMS Erin αντίστοιχα. Και τα δύο ήσαν εξαιρετικά ισχυρά πολεμικά, με το πρώτο, ειδικά όσον αφορούσε στον οπλισμό του να ήταν το ισχυρότερο της εποχής.
20. Θεωρούμε ότι και από την μετονομασία του Breslau σε Midilli (Μυτιλήνη), επιβεβαιώνεται με σαφή τρόπο η επιθετική κατεύθυνση των Οθωμανών, στην κατάληψη των Ελληνικών νησιών του Αιγαίου.Τα Yavuz και Midilli συμμετείχαν σε σωρεία επιθετικών και συνοδευτικών ενεργειών κατά τους επόμενους μήνες. Η δράση τους περιορίστηκε ένα χρόνο αργότερα, μετά την καθέλκυση δύο ρωσικών θωρηκτών τύπου Dreadnought. To Midilli βυθίστηκε τον Ιανουάριο του 1918 ανοικτά της Λήμνου, όταν εισήλθε με το Yavuz σε ναρκοπέδιο, μετά από εμπλοκή με μοίρα βρετανικών σκαφών που επιτηρούσαν τα Στενά. To Yavuz υπέστη ζημιές αλλά παρέμεινε ναυαρχίδα του τουρκικού ναυτικού έως τα μέσα της δεκαετίας του ‘50.
21. Ο ναύαρχος Milne συνέγραψε το 1921 βιβλίο σχετικά με την καταδίωξη των Goeben και Breslau, περιγράφοντας την δική του εκδοχή των γεγονότων. Στον πρόλογο του βιβλίου αναγράφει: «AFTER the publication in March, 1920, of the “Official History of the War: Naval Operations, Vol. I.,” by Sir Julian S. Corbett, I represented to the First Lord of the Admiralty that the book contained serious inaccuracies, and made a formal request that the Admiralty should take action in the matter. As the Admiralty did not think proper to accede to my request, I have thought it right to publish the following narrative. A. BERKELEY MILNE. Admiral. January 1921», (βλ. βιβλιογραφία).
22. Τελικά, το ναυτοδικείο τον αθώωσε βασιζόμενο στο τηλεγράφημα-διαταγή του Ναυαρχείου που τον απέτρεπε να εμπλακεί εναντίον ισχυρότερων δυνάμεων.
23. Την 29η Οκτωβρίου του 1914, ο Σουχόν εισήλθε στη Μαύρη Θάλασσα ως επικεφαλής των (πρώην) γερμανικών σκαφών και άλλων μονάδων του οθωμανικού ναυτικού και επιτέθηκε σε λιμένες και εγκαταστάσεις, περιορίζοντας τις δυνατότητες του ρωσικού ναυτικού.
24. Χριστοδουλίδης, (1997, σελ. 438).
25. Mark Edward Frederic Kerr, (1864 – 1944). Το 1913, διαδέχθηκε τον αντιναύαρχο Lionel Grand Tufnell, ως επικεφαλής της Βρετανικής Ναυτικής Αποστολής στην Ελλάδα και Γενικός Επιθεωρητής του ελληνικού στόλου, δεχόμενος απευθείας εντολές από τον Έλληνα υπουργό Ναυτικών, μια θέση που διατήρησε έως το 1915. Προηγουμένως είχε υπηρετήσει ως ναυτικός ακόλουθος στην Ιταλία, την Ελλάδα και την Οθωμανική Αυτοκρατορία (1903-1904). Συνεπώς γνώριζε πολύ καλά το επιχειρησιακό και το ναυτικό περιβάλλον της Ανατολικής Μεσογείου. Στην αποστολή εντάχθηκαν εκτός του Kerr, δεκαοκτώ Βρετανοί αξιωματικοί, (βλ. αναλυτικότερα, Fotakis 2005, σελ. 69-79).
26. Τις βραδινές ώρες της 5^ης Αυγούστου ο Γερμανός πρεσβευτής είχε συνάντηση με τον Έλληνα μονάρχη.
27. Αυτό είχε αποφασιστεί στο πλαίσιο της αποθεματοποίησης ποσοτήτων άνθρακα, καθόσον θα απαιτούνταν για τον εφοδιασμό των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, σε περίπτωση πολεμικής σύρραξης.
28. Σε απόφαση του Αρείου Πάγου, (αρ. 1675/2010, Ζ’ ΠΟΙΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ) καταγράφεται:
    “…Στο μεταξύ στις 11 Αυγούστου 1914 το γερμανικό θωρηκτό «Γκαίμπεν» και το εύδρομο (ελαφρύ ταχύπλοο) καταδρομικό «Μπρεσλάου» αφού κατόρθωσαν να διαφύγουν από την καταδίωξη ισχυρών αγγλικών και γαλλικών πολεμικών, μπόρεσαν να εισέλθουν έγκαιρα στα Στενά των Δαρδανελλίων και να αγκυροβολήσουν μπροστά στη Κωνσταντινούπολη. Για να μην τα παραδώσουν οι Νεότουρκοι Ταλαάτ, Εμβέρ, Τζεμάλ, … κ.α., που τότε είχαν τον πολιτικό έλεγχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο συμμαχικό στόλο της ΑΝΤΑΝΤ που απαιτούσε την άμεση παράδοσή τους, διότι η Τουρκία ήταν τότε σε κατάσταση Ενόπλου Ουδετερότητος, ισχυρίσθηκαν ότι τα αγόρασαν από τους Γερμανούς. Προκειμένου μάλιστα να πείσουν τους Άγγλους – Γάλλους ότι η φημολογούμενη πώληση είχε συντελεστεί πράγματι, μετονόμασαν το μεν θωρηκτό «Γκαίμπεν» σε Σουλτάν Γιαβούζ Σελίμ και το ελαφρύ καταδρομικό «Μπρεσλάου» σε Μιντιλλί (δηλ. Μυτιλήνη), αλλά όμως και τα δύο εξακολουθούσαν να έχουν γερμανικά πληρώματα και να τελούν υπό τις διαταγές του ναυάρχου Φον Ουζεδόμ (Σουχόν). Παρά την σημαντική ενίσχυση του τουρκικού στόλου με τα πολεμικά αυτά, η Τουρκία δίσταζε να εισέλθει στον πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Αυτοκρατοριών.

    Για να δώσει ένα τέλος στην εκκρεμότητα που είχε δημιουργηθεί και στο εντεύθεν αδιέξοδο για τα γερμανικά συμφέροντα, ο ναύαρχος Φον Ουζεδόμ (Σουχόν) όπως ο ίδιος λέει πήρε την απόφαση και την ευθύνη φυσικά να οδηγήσει τα πράγματα σε τέτοιο σημείο από το οποίο να μην μπορεί να υπάρξει για την Τουρκία καμία επιστροφή. Έτσι στις 16 Οκτωβρίου 1914 αφού τέθηκε επικεφαλής του θωρηκτού «Γκαίμπεν» … και του ελαφρού καταδρομικού «Μπρεσλάου» … καθώς επίσης και των τορπιλοβόλων του τουρκικού στόλου που τελούσαν υπό γερμανική διοίκηση, σήκωσαν τις άγκυρες και κατευθύνθηκαν στη Μαύρη θάλασσα (Εύξεινο Πόντο).

    Σύντομα ο κόσμος επρόκειτο να μάθει συνταρακτικά νέα: Το θωρηκτό «Γκαίμπεν» βομβάρδισε την Οδησσό και το καταδρομικό «Μπρεσλάου» αποθήκες πετρελαίου στο Νοβοροσίσκ. Δύο ημέρες αργότερα ο Οθωμανός Σουλτάνος Μεχμέτ Ρεσάτ ο Ε΄ είχε στα χέρια του την κήρυξη του πολέμου εκ μέρους της Ρωσίας … Με τον τρόπο αυτό η Οθωμανική Αυτοκρατορία σύρθηκε εκούσα – άκουσα στην Παγκόσμια Σύρραξη, στο πλευρό των Κεντρικών Αυτοκρατοριών.

    Μετά την εξέλιξη αυτή η Βρετανία για αντίποινα προσάρτησε οριστικά την Κύπρο, η οποία της είχε εκχωρηθεί από την Τουρκία ως εκδήλωση ευαρέσκειας για την σθεναρή στάση της να εμποδίσει την Ρωσία να διαμελίσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά τον Ρωσο-Τουρκικό Πόλεμο των ετών 1877 – 1878. Για να μην υπάρξει καμία αμφιβολία σχετικά με τις ήδη εξωτερικευθείσες προθέσεις τους, τα πολεμικά της Βρετανίας και Γαλλίας βομβάρδισαν με σφοδρότητα τον Οκτώβριο του 1914 τα εξωτερικά οχυρά της εισόδου των Δαρδανελλίων. Παρά την επίδειξη ισχύος εκ μέρους των ναυτικών δυνάμεων της ΑΝΤΑΝΤ, η κατάσταση παρέμεινε στο μέτωπο αυτό στάσιμη. Στις αρχές όμως Ιανουαρίου 1915 οι Ρώσοι ζήτησαν επειγόντως από την Βρετανία να παραβιάσει τα Δαρδανέλλια για να την ανεφοδιάσει με όπλα και πολεμικό υλικό, διότι ευρίσκετο σε δεινή θέση πιεζόμενη από τους Γερμανούς στο ανατολικό ευρωπαϊκό θέατρο πολέμου και από τους Τούρκους στο μέτωπο του Καυκάσου…”.
    Πηγές:https://www.alexpolisonline.com/2018/02/blog-post_0.html#ixzz75yzuwP6Bhttp://www.areiospagos.gr/nomologia/apofaseis_DISPLAY.asp?cd=SQC57YK3HUUIP2WHM3T31BXKDB5MHC&apof=1675_2010&lang=EN

29. Ο Κάιζερ την 4^η Αυγούστου, ανήγγειλε μέσω μηνύματος στον βασιλέα Κωνσταντίνο τη συμμαχία του με τους Οθωμανούς και ότι τα δύο γερμανικά πολεμικά θα ενώνονταν με τον στόλο τους. Σύμφωνα με μαρτυρίες ο Βρετανός Mark Kerr ήταν παρών σ΄ αυτήν την αναγγελία! – Fotakis, (2005, σελ. 102).
30. Ο Geoffrey Miller γεννήθηκε στο Σίδνεϋ και μετακόμισε στο Λονδίνο το 1982 για την έρευνά του σχετικά με τη Βρετανική Ναυτική Ιστορία. Τα πρώτο του βιβλίο με τίτλο: Superior Force, εκδόθηκε το 1996. Ακολούθησε στα πλαίσια μιας τριλογίας το Straits το 1997 και το The Millstone το 1999. Επίσης συνέγραψε μια νουβέλα με τίτλο: The Traitor, βασισμένη στο Superior Force.
31. Fotakis, (2005, σελ.103), ο οποίος αναγράφει ότι ενώ η εξήγηση για τον Κωνσταντίνο είναι απλή, η εξήγηση για τον Βενιζέλο είναι η παρότρυνση των Οθωμανών στον πόλεμο.
32. Ωστόσο τα πλοία αυτά δεν αποτελούσαν κατ’ αρχήν κίνδυνο μόνο για την Ελλάδα, διότι η ύπαρξή τους υπό οποιαδήποτε σημαία γερμανική ή οθωμανική, θα ήταν πλέον μέλημα των Συμμάχων.
33. Το ζήτημα είχε ανακινηθεί με συνεχή δημοσιεύματα στον βρετανικό και γαλλικό τύπο εκείνη την εποχή.
34. Πράγματι είναι γεγονός αυτή η σύντομη ανταλλαγή πυρών – χωρίς απώλειες και σοβαρές βλάβες.