Αφιέρωμα στα 100 χρόνια από τη λήξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου
Κωνσταντίνος Ι. Αιλιανός
Finis Austriae. Η ήττα της Αυστρο-Ουγγαρίας στο Vittorio Venetto και η ανακωχή της Villa Giusti.
(3 Νοεμβρίου 1918)
Στις 3 Νοεμβρίου 1918, στις 18.40′, ο αυστριακός στρατηγός Victor Weber Edler von Webenau, διοικητής του VI Σώματος στρατού, και ο Ιταλός στρατηγός Pietro Badoglio, υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου, υπέγραφαν στην Villa Giusti della Mandria, έξω από την Padova, «ανακωχή» μεταξύ Αυστρο-Ουγγαρίας και Ιταλίας, εξ ονόματος της Entente και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Ουσιαστικά επρόκειτο περί της πλήρους συνθηκολογήσεως της Αυστρο-Ουγγρικής αυτοκρατορίας. Η κατάσταση του στρατού της Δυαδικής Μοναρχίας είχε φθάσει σε σημείο διαλύσεως, γεγονός που συνεπέφερε και την παταγώδη ήττα του στην μάχη του Vittorio Veneto,[1] ακολουθώντας την κατιούσα μετά την νίκη στο Caporetto, ακριβώς ένα χρόνο ενωρίτερα. Παρά τα όσα ανεγράφησαν για την μάχη αυτή, πρέπει κανείς να παραδεχθή ότι επρόκειτο για μια στρατιωτική νίκη της Ιταλίας, μεγάλης ψυχολογικής σημασίας. Η τροπή των εχθροπραξιών, σε συνάρτηση με την γενικώτερη κακοδαιμονία της αυτοκρατορίας, είχε σαν συνέπεια η Βιέννη να ζητήση επίμονα ανακωχή ήδη από τις 28 Οκτωβρίου. Οι όροι που έθεσαν τα κράτη της Entente από το συμμαχικό στρατηγείο στις Βερσαλλίες ήσαν ιδιαιτέρως σκληροί, σε σημείο που τόσο ο αυστριακός αυτοκράτωρ Κάρολος όσο και ο επί κεφαλής των δυνάμεων στο Ιταλικό μέτωπο εδίσταζαν να τους δεχθούν[2]. Ουσιαστικά επρόκειτο περί τελεσιγράφου.
Πρέπει να τονισθή ότι η ιταλο-αυστριακή ανακωχή διέφερε από τις άλλες που τερμάτισαν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο εφ’ όσον αυτή είχε σαν πρόθεμα – προφανώς όμως και σαν βαθύτερη αιτία – την διάλυση μίας αυτοκρατορίας. Υπεγράφη δε από στρατηγούς που δεν εκπροσωπούσαν πλέον ένα κράτος. Αυτό είχε καταλυθή λίγο πριν. Όπως παρατηρούσε η Ελληνική πρεσβεία Λονδίνου, οι όροι κοινοποιήθηκαν στο Αυστριακό στρατηγείο «comme à un pouvoir de fait vu que gouvernement régulier cessa exister à Vienne et que empereur est considéré comme virtuellement abdiqué»[3]. Η Αυστρο-Ουγγαρία, «αυτό το μωσαϊκό εθνοτήτων τόσων διαφορετικών παραδόσεων, θρησκευμάτων, γλωσσών και καταβολών»[4] είχε πρακτικά διαμελισθή[5]. Και ο στρατός είχε διαλυθή όχι μόνον λόγω των φυγοκέντρων τάσεων εξαιτίας των εθνικών καταβολών και της ψυχολογικής καταρρακώσεως του, αλλά και λόγω της απίστευτης καταστάσεως, στην οποία βρισκόταν από πλευράς διοικητικής μέριμνας[6]. Οι εξελίξεις στην αυτοκρατορία απλώς επισημοποίησαν τις συνθήκες που είχαν διαμορφωθή de facto τους τελευταίους μήνες. Στην θέση της δημιουργείτο πλειάδα εθνικών κρατών που σηματοδοτούσαν την ριζική αλλαγή του χάρτη της Ευρώπης.
Μετά την ανακωχή των δυτικών Δυνάμεων με την Βουλγαρία, στις 29 Σεπτεμβρίου 1918 και με την Οθωμανική αυτοκρατορία στις 30 Οκτωβρίου, που εσήμαναν την λήξη του πολέμου στα Βαλκάνια, η εξέλιξη στο ιταλικό μέτωπο οδήγησε σχεδόν αναπόδραστα στον τερματισμό του πολέμου. Ήταν ζήτημα χρόνου η κατάρρευση και της ίδιας της Γερμανίας. Η ανακωχή με αυτήν υπεγράφη λίγες ημέρες αργότερα, στις 11 Νοεμβρίου στην Rethondes, επί γαλλικού εδάφους.
Ας σημειωθή ότι ενώ η τύχη του αυστριακού στρατού στην βόρειο Ιταλία υπήρξε καταλυτική, εκείνη του σώματος στρατού στην Αλβανία, λίγο ενωρίτερα, είχε διαφορετική εξέλιξη. Μετά την κατάρρευση της Βουλγαρίας, οι αυστριακές μονάδες που ήταν ανεπτυγμένες σε ολόκληρη την Αλβανία, υπό την διοίκηση του στρατηγού Karl von Pflanzer-Baltin, άρχισαν την υποχώρησή τους εν τάξει προς τα πατρώα εδάφη.
Δύο είναι οι πτυχές που πρέπει να τύχουν αναλύσεως ώστε να γίνει κατανοητή η πορεία που κατέληξε στην ήττα της Δυαδικής Μοναρχίας στο Vittorio Veneto και στην ανακωχή της Villa Giusti: η εσωτερική κατάσταση της αυτοκρατορίας και οι στρατιωτικές εξελίξεις, για τις οποίες η ιστοριογραφία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου δεν έχει επιδείξει το ενδιαφέρον που θα ανέμενε κανείς.
Ας εγκύψουμε κατ’ αρχάς στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις στην Δυαδική Μοναρχία. Την αποκαλώ έτσι για να υπογραμμίσω ότι το διφυές του πολιτεύματος και της διοικήσεως απετέλεσε ουσιώδη αιτία της κακοδαιμονίας της αυτοκρατορίας. Χρονικά οι κεντρόφυγες εθνοκεντρικές τάσεις προτάσσονται, με αναμφισβήτητες διαλυτικές συνέπειες στην συνοχή των ενόπλων δυνάμεων της χώρας.
Ήδη προ του θανάτου του αγαπητού στον λαό και δυστυχισμένου ηγεμόνος της Αυστρο-Ουγγαρίας, Φραγκίσκου Ιωσήφ Α’, είχαν σημειωθή υφέρπουσες διεκδικήσεις των διαφόρων εθνικών οντοτήτων που απήρτιζαν την Μοναρχία. Ο ίδιος δεν είχε κατορθώσει να αναστείλει τις διεργασίες αυτές, οι οποίες πάντως ενδυναμώθηκαν με την διαδοχή του, τον Νοέμβριο του 1916, από τον Κάρολο Α’.
Η κατάσταση που κυριαρχούσε στην αυτοκρατορία όταν ανήλθε στον θρόνο των Αψβούργων ο Κάρολος ήταν βεβαρυμμένη, ιδίως μετά από 2 ½ χρόνια πολέμου. Ο ίδιος, αναγνωρίζοντας την προβληματική της κατάσταση, αντιμετώπιζε την εκπόνηση προγράμματος για την ανόρθωση της χώρας, την βελτίωση της οικονομίας και ιδίως για την επίτευξη της ειρήνης, όπως εδήλωσε ήδη στο πρώτο του διάγγελμα. Και πράγματι, αμέσως μετά την ορκωμοσία του, επελήφθη της προσπάθειας να επιτύχει την ειρήνη –είτε με την σύμπραξη της Γερμανίας, είτε διμερή- στις οποίες η Entente απέφυγε να ανταποκριθή.
Εργατικός, συνειδητοποιώντας τις υποχρεώσεις του, επιθυμώντας επαφή με τον λαό, επεδίωξε να εισαγάγη ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις ακόμη και στην δομή της Μοναρχίας. Ιδιαίτερο γνώρισμά του ήταν ότι ήθελε να ασκεί ο ίδιος την ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων, όχι μόνον κατ’ όνομα, παρ’ όλο ότι δεν είχε ιδιαίτερη στρατιωτική παιδεία και πείρα.
Όμως, ο λαός δυσανασχετούσε. Από την άνοιξη του 1917 η έλλειψη τροφίμων γινόταν σοβαρά αισθητή. Άνθρωποι πέθαιναν πλέον από πείνα. Η έντονη επιθυμία του, πάλι, για δομικές αλλαγές προσέκοπταν στα κόμματα της γερμανικής Αυστρίας όπως και στην ουγγρική αριστοκρατία, η οποία με εμπάθεια υπονόμευε κάθε προσπάθεια παρεμβάσεως στα εσωτερικά της χώρας της – της Ουγγαρίας – με άμεσο στόχο την εξουδετέρωση κάθε τυχόν σκέψεως μεταβολής της ισορροπίας μεταξύ των δύο συστατικών τμημάτων της αυτοκρατορίας. Ο νέος αυτοκράτωρ είχε απόλυτη επίγνωση των κινδύνων που υπέβοσκαν. Ιδίως συναισθανόταν ότι τα χρονικά όρια στένευαν επικίνδυνα. Στα μέσα του 1917 η Μοναρχία εστερείτο όχι μόνον βασικών προϊόντων και τροφίμων, αλλά και πρώτων υλών, άνθρακα και πυρομαχικών. Συγχρόνως, μία νέα κρίσιμη παράμετρο αποτελούσε, μετά την Επανάσταση του Οκτωβρίου στην Ρωσσία, ο φόβος μεταγγίσεως του επαναστατικού πνεύματος από την γείτονα.
Δεν είχε άδικο. Αντί οι διάφορες εθνότητες της Μοναρχίας να αισθάνονται ικανοποιημένες από τις επιδιώξεις του αυτοκράτορος, οι υλικές κακουχίες επιδείνωναν την ένταση και βάθαιναν την διάσταση μεταξύ τους. Η οικονομική κρίση συνέβαλλε στην γενικότερη δυσπραγία. Σ’ αυτές τις εξελίξεις ουσιαστικό ανατρεπτικό ρόλο διεδραμάτιζαν και οι εθνοτικές ομάδες που ήσαν εγκατεστημένες στο εξωτερικό. Από τις αρχές του 20ου αιώνος ο εθνικισμός, γενικότερα, με ρίζες στην Γαλλική Επανάσταση, κέρδιζε έδαφος. Πρώτο ρόλο έπαιζαν οι Τσεχοσλοβάκοι εμιγκρέδες, ιδίως στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Σε παράλληλη τροχιά τον Ιούλιο του 1917, στην Κέρκυρα, ο Nicola Pasić, πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου των Σέρβων, και ο Ante Trumbić, εκ μέρους των Κροατών και των Σλοβένων, διεκήρυξαν την δημιουργία ενός ενιαίου κράτους των τριών αυτών εθνοτήτων, πόλο – έστω ασύμβατο – όλων των νοτίων σλάβων. Αντίστοιχα κινήματα διοργάνωναν οι Πολωνοί. Οι χώρες της Entente και οι ΗΠΑ δεν θα αργούσαν να αναγνωρίσουν τις εθνικές οργανώσεις που δημιουργούσαν οι διάφορες εθνότητες, σαν μαγιά για την αναγνώριση, αργότερα, των εθνικών κρατών[1]. Έτσι, η Αυστριακή (γερμανική) Δημοκρατία θα παρέμενε από τις 30 Οκτωβρίου, απομονωμένη, με την φυσική διαδηλωμένη διάθεση ενώσεως με την Δημοκρατία της Γερμανίας.
Με την παράταση του πολέμου, από τις αρχές του 1917, αναζωπυρώθηκαν τα παλαιότερα αιτήματα της Ουγγαρίας να αποσπασθούν οι ουγγρικές μονάδες από τις κοινές ένοπλες δυνάμεις και να ενταχθούν στον εθνικό στρατό, υπογραμμίζοντας, με τον τρόπο αυτόν τον δυαρχικό χαρακτήρα της αυτοκρατορίας. Ο Κάρολος αντέστη στις πιέσεις. Αλλά το χάσμα μεταξύ των δύο μερών διευρύνετο.
Κρίσιμη καμπή στον πόλεμο απετέλεσε η Επανάσταση του Φεβρουαρίου και του Οκτωβρίου στην Ρωσσία. Μετά την νικηφόρα αντεπίθεση των ρωσσικών στρατευμάτων στο ανατολικό μέτωπο τον Ιούνιο του 1916, υπό την διοίκηση του στρατηγού Brusilov, η Επανάσταση άλλαξε τον ρου της ιστορίας. Ιδίως με την επιθυμία της Ρωσσίας να τερματίσει τον πόλεμο. Η τελευταία, αποτυχημένη, επίθεση του ρωσσικού στρατού επέτεινε την επιθυμία αυτή. Έτσι, μετά από ταχείες διαπραγματεύσεις, υπεγράφη στις 13 Δεκεμβρίου του 1917 η ανακωχή στο Brest-Litovsk μεταξύ της Ρωσσικής Σοβιετικής Ομοσπονδίας Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών και των κρατών της Τετραμερούς Συμμαχίας[2]. Τόσο για την Ρωσσία όσο και για την Γερμανία αλλά και, κυρίως, για την Αυστρο-Ουγγαρία η ανάπαυλα της ανακωχής αυτής ήταν αναγκαία λόγω των σοβαρών οικονομικών και επισιτιστικών προβλημάτων που αντιμετώπιζε η κάθε μια. Για την Μοναρχία, μια πρώτη ανακούφιση προήλθε από τον Ρουμανικό σιτοβολώνα (το Βουκουρέστι υπέγραψε ανακωχή στις 9 Δεκεμβρίου 1917 και συνθήκη ειρήνης στις 7 Μαρτίου 1918). Παράλληλα, και η ανεξάρτητη πλέον Ουκρανία θα ανελάμβανε – αναποτελεσματικά όμως – μετά την υπογραφή εν τάχει, στις 9 Φεβρουαρίου 1918, της διμερούς συνθήκης ειρήνης με την Αυστρο-Ουγγαρία, (την Brotfrieden[3], την ειρήνη του άρτου,) την αποστολή μεγάλων ποσοτήτων σίτου στην Μοναρχία. Εν τω μεταξύ, οι διαδηλώσεις και η κοινωνική αναταραχή ανάγκαζαν την Αυστριακή ηγεσία να μεταφέρει στο εσωτερικό επτά μεραρχίες για να επιβάλλει την τάξη.
Οι διαπραγματεύσεις για την υπογραφή της ανακωχής με την Ρωσσία δεν θα ήταν εύκολες για τους Αυστριακούς λόγω των διαφορών απόψεων που ανεφύοντο με την σύμμαχο Γερμανία, η οποία φαινόταν να επιδιώκει υπερβολικά κέρδη. Τουναντίον, ο υπουργός Εξωτερικών της Μοναρχίας, κόμης Ottokar von Chudenitz Czernin, σε νευρική κρίση , αντιμετώπιζε ακόμη και την υπογραφή μονομερούς ειρήνης εάν δεν επετυγχάνετο ευθυγράμμιση των αιτημάτων των δύο συμμάχων. Τον ενδιέφερε κυρίως η επίτευξη ειρήνης, όχι τόσο οι όροι της[4]. Δεν απέβλεπε σε εδαφικές ανακατατάξεις ή πολεμικές αποζημιώσεις. Επεδίωκε τον αφοπλισμό, ώστε να καταστή αδύνατη η επανάληψη ενός πολέμου[5]. Όμως, η εμμονή της Μοναρχίας για την εξυπηρέτηση των προτεραιοτήτων της θα είχε σαν επίπτωση την ηυξημένη πίεση του Βερολίνου να αποστείλει η Βιέννη δυνάμεις στο Δυτικό μέτωπο, αποσύροντάς τες από το ανατολικό, εν όψει της μεγάλης επιθέσεως που σχεδίαζε ο Hindenburg. Ο Κάρολος, ο οποίος πάντοτε ήθελε να αποφύγει κάθε ενέργεια η οποία θα οδηγούσε στην «δορυφοριοποίηση» της Μοναρχίας ή θα επέτεινε την εξάρτηση της από την Γερμανία, αναγκάσθηκε να ενδώσει[6]. Αλλά και πέραν αυτού, η επίσκεψη που αναγκάστηκε να πραγματοποιήσει αργότερα, στις 12 Μαΐου 1918, στον Γερμανό ομόλογό του στην έδρα του Γερμανικού Γενικού Επιτελείου, στο Spa του Βελγίου και η αποδοχή της υπαγωγής του αυστριακού στρατού στην διοίκηση του γερμανικού, εξουδετέρωνε σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό την αυτοτέλειά του.[7] Άλλη μια ατυχής ενέργεια της Αυστρο-Ουγγρικής πολιτικής ηγεσίας.
Η χειρότερη, εν τούτοις, επίπτωση της ειρήνης με την Ρωσσία ήταν η απελευθέρωση των αυστρο-ούγγρων αιχμαλώτων: άνω των 2 εκατ. ανδρών! Έστω και αν η επιστροφή τους στην πατρίδα γινόταν με αργούς ρυθμούς, αυτοί το μόνο που δεν επιθυμούσαν ήταν να επανενταχθούν στις αυτοκρατορικές ένοπλες δυνάμεις. Τουναντίον, εγίνοντο, όπως και οι ρώσσοι αιχμάλωτοι, φορείς της «μεταδοτικής» κομμουνιστικής ιδεολογίας. Έτσι, παραλλήλως προς τις εθνικιστικές διασπαστικές εκδηλώσεις, διαβρωνόταν και ο κοινωνικός ιστός της Μοναρχίας. Οι χειρισμοί για την κεντρική διοίκηση δεν ήσαν ευχερείς. Αποτέλεσμα ήταν η απειθαρχία να αυξάνεται, οι λιποταξίες να πολλαπλασιάζονται και να σημειώνονται κρούσματα στασιαστικά..
Από στρατιωτικής πλευράς οι εσωτερικές εθνοτικές εξελίξεις στην Δυαδική Μοναρχία, η ραγδαίως επιδεινούμενη οικονομική κατάσταση και οι στερήσεις που υφίσταντο οι άνδρες με αποτέλεσμα την μείωση του αξιομάχου τους, ήταν ευνόητο ότι δημιουργούσαν κρίσιμες παρενέργειες στην συνοχή των ενόπλων δυνάμεων της Μοναρχίας, την μέχρι τότε θεσμική ραχοκοκαλιά της.
Είναι σκόπιμο να ανατρέξη κανείς στα στρατιωτικά προεόρτια της ήττας του Οκτωβρίου του 1918, η οποία και οδήγησε την Βιέννη στην συνθηκολόγηση της Villa Giusti.
Ο αυτοκράτωρ Κάρολος, είχε διαδηλώσει από τον Δεκέμβριο 1916, αμέσως μετά την ανάρρησή του στον θρόνο, την απόφασή του να ασκεί ο ίδιος την πραγματική στρατιωτική εξουσία. Μια τέτοια δομική αλλαγή ήταν έκδηλο ότι θα συνεπέφερε πολλούς κλυδωνισμούς. Μια πρώτη πρωτοβουλία του, ερήμην των στρατιωτικών, ήταν η μεταφορά της έδρας του Γενικού Επιτελείου, στο Baden, μια μικρή πόλη κοντά στην Βιέννη, από το κάπως μακρυνό Teschen. Έμμεσος στόχος του η, κατά το δυνατόν, απεξάρτηση του Αυστρο-Ουγγρικού Γενικού Επιτελείου από την επιρροή του Γερμανικού, το οποίο είχε τότε ακόμη την έδρα του στο Pless, σε μικρή απόσταση από το αυστριακό. Επόμενη απόφαση του Καρόλου ήταν η απομάκρυνση, τον Φεβρουάριο 1917, του αυστριακού αρχιστρατήγου Conrad von Hötzendorff, του οποίου η χημεία δεν ήταν συμβατή με την δική του και ο οποίος μέχρι τότε ασκούσε κατ’ αποκλειστικότητα την αρχηγία του στρατεύματος[8]. Τον αντικατατέστησε με τον στρατηγό Arz von Straussenburg, τότε διοικητή του σώματος στρατού στο Ρουμανικό μέτωπο, αξιωματικό με εξαιρετικές ομολογουμένως επιδόσεις. Οι αλλαγές αυτές είχαν σοβαρές συνέπειες στην διοίκηση του στρατού, εφ΄όσον πλέον ο αυτοκράτωρ ο ίδιος παρενέβαινε σε αποφάσεις στρατηγικής.
Στα μέσα του 1917 δεν σημειούτο ιδιαίτερη έξαρση στα μέτωπα αυστριακού ενδιαφέροντος. Από πλευράς της Μοναρχίας μόνον 780.000 άνδρες ευρίσκοντο τότε στα διάφορα μέτωπα, το ανατολικό, το ιταλικό, και το αλβανικό/μακεδονικό[9]. Στο δυτικό ο Κάρολος, με το προαναφερθέν σκεπτικό, πεισματικά ηρνείτο να αποστείλη μονάδες[10]. Από τις 78 μεραρχίες που διατηρούσε στα διάφορα μέτωπα, 52 απησχολούντο στο ανατολικό, 16 τότε ακόμη στο ιταλικό[11] και το ΧΙΧ Σώμα στρατού, με ηλαττωμένη σύνθεση, στο Βαλκανικό. Πολλές δυνάμεις είχαν διατεθή για την διατήρηση της εσωτερικής τάξεως της αυτοκρατορίας.
Λίγο αργότερα, τον Μάιο και τον Αύγουστο του 1917, σημειώθηκαν δύο ακόμη ιταλικές επιθέσεις στην περιοχή του Ισόντζο. Οι αυστριακοί αντεπεξήλθαν ικανοποιητικά, παρά τις αντίξοες γενικότερες συνθήκες.
Εν τω μεταξύ, μία απροσδόκητη εξέλιξη σημειώθηκε στο αυστρο-ρωσσικό μέτωπο. Δεν ήταν η στρατιωτική διάσταση που είχε σημασία για την Μοναρχία, αλλά κυρίως η εσωτερική, πολιτική. Και τούτο, διότι οι 300.000 Τσέχοι και Σλοβάκοι αιχμάλωτοι πολέμου, εντεταγμένοι στις ρωσσικές δυνάμεις, βρέθηκαν σε αντιπαράθεση με τους ομοεθνείς τους του Αυστριακού στρατού. Συνέπεια υπήρξε ότι οι τελευταίοι κατέθεσαν τα όπλα! Το φαινόμενο, επικίνδυνο, υπήρχαν φόβοι ότι θα εξαπλούτο, συγχρόνως με την ιδεολογική, κομμουνιστική, προπαγάνδα. Όντως, ο εθνικός συναισθηματισμός απέκτησε το προβάδισμα έναντι του δυναστικού ενοποιητικού πατριωτισμού.[12] Η ανακωχή του Brest-Litovsk που επηκολούθησε, όπως ήδη αναφέρθηκε, άλλαξε ριζικά τα δεδομένα στην στρατηγική του πολέμου.
Η κατάργηση του Ανατολικού μετώπου μετά την ανακωχή και την ειρήνη στο Brest-Litovsk, επέτρεψε στο στρατηγείο του Baden να αντιμετωπίσει τον σχεδιασμό μιας μεγάλης επιθέσεως στο μεγάλου μήκους ιταλικό μέτωπο με την ελπίδα ότι μία νίκη θα επέσπευδε την ειρήνη, την οποία, άλλωστε, επεδίωκαν και στο Βερολίνο. Ο σχεδιασμός συμπεριελάμβανε την ενίσχυση του μετώπου με δυνάμεις τις οποίες η Γερμανία θα μπορούσε να διαθέσει αποσπώντας τες από το ρωσσικό. Στο αίτημα του Καρόλου, η απάντηση υπήρξε θετική, αλλά περιορισμένη: η Γερμανία θα συμμετείχε μόνον με 7 μεραρχίες. Με υστερόβουλο στόχο, όμως, αφ’ ενός μεν να εξαναγκάσει την σύμμαχο να αποστείλει εν συνεχεία δυνάμεις στο δυτικό μέτωπο και αφ΄ ετέρου να την υποτάξει πιο δεσμευτικά στην γερμανική εξουσία [13]. Συνολικά στο ιταλικό μέτωπο οι κεντρικές δυνάμεις θα παρέτασσαν 34 μεραρχίες έναντι 41 της Ιταλίας[14].
Η επίθεση σημειώθηκε την 24η Οκτωβρίου 1917 υπό γερμανική διοίκηση. Το σχέδιο του γερμανού στρατηγού von Below απεδείχθη απολύτως επιτυχές και οι Ιταλοί υπεχώρησαν κατά κράτος, με μεγάλες απώλειες και σε ψυχολογική κατάρρευση. Το μέτωπο περιορίσθηκε κατά 200 χιλ. και μετετέθη πολύ δυτικότερα, στον ποταμό Piave. Η νίκη ήταν σημαντική. Νέα, όμως, τοπική επίθεση, στα τέλη Νοεμβρίου, για να υπερβούν τον ποταμό, δεν τελεσφόρησε. Εν πάση περιπτώσει, η νίκη μεν των αυστρο-γερμανών, η αδυναμία τους, εν τούτοις, να υπερβούν τον Piave, απετέλεσε το ορόσημο των δυνατοτήτων των δυνάμεων των δύο κεντρικών αυτοκρατοριών.[15] Πολλοί την ονόμασαν Πύρρειο! Η διάσταση αυτή θα χαρακτηρίσει την επόμενη φάση των εχθροπραξιών στο ιταλικό μέτωπο.
Η νίκη στο Caporetto (η πρώτη μάχη του Piave, 12η του Isonzo), παρά την συνεργασία αυστριακών και γερμανικών μονάδων, δεν συνετέλεσε στην άμβλυνση των τεταμένων πάντοτε σχέσεων των Γενικών Επιτελείων των δύο αυτοκρατοριών. Τόσο μάλλον που εν τάχει ο Ludendorff, για τον οποίο το ιταλικό μέτωπο ήταν δευτερευούσης σημασίας, απέσυρε, προώρως, τις δυνάμεις του για να τις μεταφέρει στο δυτικό θέατρο . Αντίστροφα, το αυστριακό Επιτελείο αναγκάσθηκε να αποστείλει μονάδες, 2 μεραρχίες, στην Γαλλία, πέραν της μεραρχίας βαρέως πυροβολικού που βρισκόταν ήδη εκεί από τις αρχές του 1918.[16] Λίγο αργότερα, στις αρχές του 1918, από τις 79 μεραρχίες που διέθετε η Μοναρχία οι 43 πλέον είχαν μεταφερθή στο ιταλικό ενώ στο αλβανικό παρέμενε η ίδια κατάσταση.[17]
Ενώ από πλευράς στρατηγικής η μάχη του Caporetto δεν είχε ιδιαίτερες επιπτώσεις, μία άλλη παράπλευρη συνέπεια θα επηρέαζε αποφασιστικά την πορεία του πολέμου: η απόφαση των Ηνωμένων Πολιτειών να κηρύξουν τον πόλεμο και κατά της Αυστρο-Ουγγαρίας, στις 7 Δεκεμβρίου 1917.[18] Αντίστροφα, η ήττα των ρωσσικών δυνάμεων που συνεπέφερε την ειρήνη του Brest-Litovsk (3.3.1918) και την ειρήνη με την Ρουμανία (7.3.1918) ανεπτέρωσε τις – φρούδες αλλά επιτακτικές – ελπίδες του καταβεβλημένου αυστριακού στρατού για λήξη του πολέμου.
Η νίκη αυτή δεν ανέστειλε τις εσωτερικές εξελίξεις στην Μοναρχία. Ενεφάνιζε πλέον όχι μόνον «μικρές σχισμές αλλά μεγάλες ρωγμές, το κτήριο έπαιρνε νερά από όλες τις πλευρές…» κατά τον Jean- Paul Bled. «Οι εκδηλώσεις της διαδικασίας διαλύσεως είναι ποικίλες. Ακόμη χειρότερο, κάθε μία επιδρά αρνητικά στις άλλες…»[19]. Στο ψυχολογικό κεφάλαιο προσετίθετο πλέον η κρίσιμη επιδείνωση της κρίσεως στα τρόφιμα αλλά και στους εξοπλισμούς. Στον λαό και στον στρατό. Οι στρατιώτες είχαν απισχνανθή με συνέπεια την μείωση της μαχητικής ικανότητός τους. Η τάση λιποταξίας αυξάνετο ανησυχαστικά. Η εσωτερική ανησυχία μεγάλωνε. Οι σοβαρές ενδείξεις αποσαθρώσεως των ενόπλων δυνάμεων επλήθαιναν. Οι εθνοτικές διαφοροποιήσεις με τον χρόνο εγίνοντο εντονώτερες, ενώ η στρατιωτική ηγεσία ήταν αναγκασμένη να λαμβάνει υπ’ όψιν με ακόμη αυστηρότερα κριτήρια την σύσταση των μεγάλων μονάδων από πλευράς εθνικών ομάδων, προς αποφυγή φαινομένων ανυπακοής ή και στάσεων στις γραμμές της.
Λίγους μήνες αργότερα, τον Ιούνιο 1918, οι στρατηγικοί σχεδιασμοί του Γερμανικού Επιτελείου στο Δυτικό μέτωπο απαιτούσαν την εκδήλωση μιας νέας επιθέσεως στο Ιταλικό θέατρο. Στόχος θα ήταν η δέσμευση των γαλλο-βρεταννικών δυνάμεων στην Ιταλία καθ’ ην στιγμή θα σημειούτο η μεγάλη επίθεση των αντιστοίχων γερμανικών στο δυτικό μέτωπο. Το Αυστριακό Επιτελείο, υπό την πίεση των Γερμανών, ανταπεκρίθη[20]. Τον εξυπηρετούσε να επιφέρει το τελειωτικό κτύπημα στην Ιταλία. Ο Κάρολος ονειρευόταν ότι μια ακόμη νίκη θα προσέδιδε νέους τίτλους στην Μοναρχία κατά τις επερχόμενες ειρηνευτικές διαδικασίες που επιζητούσε πάντα. Και παρά την εισήγηση του Γερμανικού Επιτελείου για την συμμετοχή γερμανικών μονάδων, στην φάση αυτή ο αυτοκράτωρ απέφυγε την προσφορά προσβλέποντας σε μια νίκη αποκλειστικά αυστρο-ουγγρική!
Παρά ταύτα, οι προτροπές του Γερμανικού Επιτελείου προκαλούσαν δεύτερες σκέψεις. Κατά την Ελληνική πρεσβεία της Ρώμης οι Ιταλοί «έφθαναν στο συμπέρασμα ότι οι Γερμανοί δεν επιδιώκουν η Ιταλία να υποστή καίρια ήττα από τους Αυστριακούς, διότι μια τέτοια εξέλιξη θα καθιστούσε την Αυστρο-Ουγγαρία λιγότερο χειραγωγήσιμη.»[21]
Όμως, οι συνθήκες από το τέλος του 1917 είχαν ουσιαστικά μεταβληθή επί τα χείρω για τον αυστριακό στρατό. Θα πρέπει εδώ να γίνει μια γενικότερη αποτίμηση, για να γίνει κατανοητή η κατάσταση[22]. Η Μοναρχία ήταν σε θέση να παρατάξη στην ιταλική γραμμή κατ όνομα μόνον 58 μεραρχίες, μειωμένου δυναμικού : 5-8.000 άνδρες εκάστη αντί τουλάχιστον 12.000 ανδρών, ουσιαστικά, δηλ. σε ισοτιμία περίπου 30- 37 πλήρεις μεραρχίες. Συγχρόνως οι άνδρες ήταν υποσιτισμένοι, με στολές κατεστραμμένες, με διοικητική μέριμνα σχεδόν ανύπαρκτη, με εξοπλισμό και εφόδια περιορισμένα. Η ελονοσία, κοντά στον ποταμό, εθέριζε. Είναι αυτονόητο ότι η μαχητική ισχύς τους ήταν αισθητά μειωμένη. Ως εκ τούτου μπορούσε να αντιμετωπίσει μόνον αμυντικούς σκοπούς. Αλλά από πλευράς της αυστριακής ηγεσίας έγιναν και σφάλματα στρατηγικής, με αποτέλεσμα οι δυνάμεις να διασπασθούν και να δημιουργηθούν δευτερευούσης σημασίας μέτωπα[23].
Από της πλευράς, πάλι, των ιταλικών δυνάμεων η κατάσταση, έστω και αν αριθμητικά παρέμενε στα ίδια επίπεδα, είχε βελτιωθή από την προ εξαμήνου ήττα τους[24]. Πέραν της αναδιοργανώσεως της δομής του ιταλικού στρατού από την νέα διοίκησή του, υπό τον στρατηγό Armando Diaz, είχε αναβαθμισθή και ψυχολογικά. Η συμπαράταξη των γαλλικών και των αγγλικών μεραρχιών, 3 και 2 αντίστοιχα, συνέβαλε στον τομέα αυτόν. Η αεροπορία δε, φαίνεται να υπερείχε της αυστριακής. Και η αλήθεια είναι ότι η ανωτέρω εικόνα κατηύθυνε ορισμένους από την αυστριακή στρατιωτική ηγεσία να επιδιώκουν αναβολή της επιθέσεως. Μια μικρή αναβολή, όντως, παρεσχέθη, αλλά ένας άλλος παράγοντας παρενεβλήθη: η αποτυχία του αιφνιδιασμού! Λιποτάκτες γνωστοποίησαν την οριστική ημερομηνία αλλά και τα σχέδια επιθέσεως στην ιταλική πλευρά. Οι συνέπειες ήσαν οι αναμενόμενες: οι Ιταλοί αναδιέταξαν τις δυνάμεις τους, έτσι ώστε οι βολές του πυροβολικού του εχθρού να πέφτουν στο κενό. Τουναντίον, οι Ιταλοί έβαλλαν εκ του ασφαλούς εναντίον των αυστριακών θέσεων, επιφέροντας καίρια πλήγματα.
Η επίθεση –η δεύτερη μάχη του Piave– άρχισε στις 15 Ιουνίου 1918. Η ιταλική στρατηγική απεδείχθη αποτελεσματική. Συγχρόνως, έναντι του επιτυχούς ιταλικού, το αυστριακό πυροβολικό δεν διέθετε καν τον αναγκαίο αριθμό πυρομαχικών ώστε να αντεπεξέλθη στην επίθεση των στρατευμάτων της Entente. Από τις πρώτες φάσεις των εχθροπραξιών, οι εντυπώσεις έκλιναν εις βάρος της Μοναρχίας. Η γαλλο-βρεταννική παρουσία συνέδραμε αποφασιστικά τις ιταλικές δυνάμεις. Αλλά και οι καιρικές συνθήκες – εντονώτατες βροχοπτώσεις με υπερχείλιση του ποταμού Piave – παρεμπόδιζαν τις τακτικές κινήσεις των αυτοκρατορικών δυνάμεων. Ακόμη και οι σιδηροδρομικές μεταφορές πολεμοφοδίων είχαν καταστή ιδιαιτέρως προβληματικές. Και ναι μεν αποσπάσματα είχαν κατορθώσει να διαπεραιωθούν εκείθεν του ποταμού, αλλά η επιτυχία αυτή δεν ήταν ικανή να δώση μιαν αποφασιστική τροπή στην μάχη. Οι προοπτικές, για τους αυστριακούς, διεφαίνοντο εξόχως αρνητικές. Εν τέλει, συνυπολογίζοντας και τις καιρικές συνθήκες, το Επιτελείο αναγκάσθηκε να διατάξει την επιστροφή των δυνάμεων στις αρχικές τους θέσεις, στην ανατολική όχθη του Piave.
Το χειρότερο ήταν ότι, εν τω μεταξύ, το Γερμανικό Γενικό Επιτελείο, αντιμετωπίζοντας την πίεση στο Δυτικό μέτωπο, τροποποίησε την στρατηγική του στο Ιταλικό: διέταξε το Αυστριακό Επιτελείο, εν μέσω της συγκρούσεως, να αναστείλει τις εχθροπραξίες. Και όχι μόνον τούτο, αλλά επίεζε ώστε να μεταφερθούν ταχέως μονάδες στο γαλλικό μέτωπο![25]
Η αναστολή των εχθροπραξιών, κατά διαταγή του Καρόλου, βρήκε τον αυστριακό στρατό στο σημείο εκκινήσεώς του. Άρα, στην ουσία επρόκειτο περί αποτυχίας της επιθετικής τακτικής από την οποία η Βιέννη ανέμενε τόσα πολλά. Με υπερβολικές θυσίες, νεκρών, τραυματιών και αιχμαλώτων, η αυστρο-ουγγρική στρατηγική τερματίσθηκε άδοξα και ανεπανόρθωτα στις 23 Ιουνίου. Η ανεπιτυχής αυτή προσπάθεια σηματοδότησε στην πράξη την οριστική παράλυση των ενόπλων δυνάμεων της Μοναρχίας[26]. Ούτως ή άλλως, το Αυστριακό Επιτελείο, εν πλήρη γνώσει της καταστάσεως, υπεδείκνυε ήδη από καιρό στους συμμάχους του ότι δεν θα μπορούσε να αντεπεξέλθη στην πολεμική προσπάθεια πέραν του Δεκεμβρίου 1918[27]. Ακόμη και οι δύο μεραρχίες – από τις έξι που είχε υποσχεθή ο στρατηγός Arz – που απεσπάσθησαν, τελικώς, στο Δυτικό μέτωπο, ελλιπώς αξιόμαχες, για τους απογοητευμένους Γερμανούς επιτελείς, απέδειξαν πλέον τα όρια αντοχής του συμμαχικού τους στρατού[28].
Τους μήνες μετά την μάχη αυτή του Piave, το ιταλικό μέτωπο παρουσίασε αρκετή δραστηριότητα. Το ηθικό των Ιταλών αναπτερώθηκε αισθητά[29]. Στην μαχητική βελτίωση συνέβαλε και ο εξοπλισμός του με πολυβόλα νέου τύπου. Τότε, ο στρατηγός Diaz, συντονιζόμενος και με τις γενικότερες προθέσεις του κεντρικού Συμμαχικού Στρατηγείου, απεφάσισε την εκδήλωση νέας επιθέσεως : της τελευταίας μεγάλης επιθέσεως του μετώπου, στο Vittorio Veneto, γνωστής και ως 3η μάχης του Piave.
Η πλευρά της Entente διέθετε συνολικά 51 ιταλικές μεραρχίες, 2 γαλλικές, 3 βρεταννικές, μία τσεχοσλοβακική και ένα σύνταγμα των ΗΠΑ. Η Αυστρο-Ουγγαρία παρέταξε 57 1/2 μεραρχίες, περί τους 400.000 άνδρες, εκ των οποίων, ως φαίνεται, μόνον το ένα τρίτο, 18 μεραρχίες, σε θέσεις των πρόσω[30]. Οι αυστριακές δυνάμεις, σε ψυχολογική αποσύνθεση, δεν είχαν ακόμη συνέλθη από την προ μηνών αλγεινή εμπειρία τους. Το ηθικό παρέμενε χαμηλό. Είναι αδιανόητη η υλική κατάπτωση και οι οριακές συνθήκες επιβιώσεως στις οποίες είχε περιπέσει ο αυτοκρατορικὀς στρατός.
Υπό το φως ότι από αυστριακής πλευράς οι αυτοκρατορικἐς δυνάμεις αποτελούσαν στρατό χωρίς πατρίδα, εφ’ όσον οι διαδικασίες ανεξαρτησίας των διαφόρων εθνοτήτων είχαν καταστή ανεπίστροφες,[31] ο στρατός της Μοναρχίας δεν είχε πλέον κάποιο νομιμοποιητικό έρεισμα, κάποιο ψυχολογικό υπόβαθρο για να πολεμήσει! Ο αυτοκράτωρ, σε μια ενέργεια απελπισίας για να αναστείλη την ιταλική επίθεση και την επερχόμενη -και αναμενόμενη- γενική καταστροφή απευθύνθηκε στις 23 Οκτωβρίου στον Πάπα, δίδοντας συνέχεια σε παλαιότερη πρωτοβουλία του Βατικανού. Ο διατιθέμενος χρόνος, όμως, και οι σχέσεις της Αγίας Έδρας με την Βιέννη δεν επέτρεπαν καμμία τέτοια παρέμβαση.
Η επίθεση, προγραμματισμένη αρχικά για τις 18 Οκτωβρίου, λόγω πολύ κακών καιρικών συνθηκών ανεβλήθη κατά μία εβδομάδα, για τις 24 Οκτωβρίου,(δηλ. ένα έτος ακριβώς μετά την μάχη στο Caporetto). Στις 27 Οκτωβρίου, τρεις ημέρες μετά την έναρξη της επιθέσεως, οι ειδήσεις για την Βιέννη ήταν ακόμη ενθαρρυντικές, έως και συγκινητικές από τις προσπάθειες του στρατεύματος. Οι αυτοκρατορικές δυνάμεις αντεπιτίθεντο και εμάχοντο αποτελεσματικά σε διάφορα σημεία του μετώπου. Την ημέρα εκείνη, όμως, οι βρεταννικές μονάδες κατόρθωσαν να διαβούν τον ποταμό Piave, δημιουργώντας προγεφύρωμα στην περιοχή του Vittorio Veneto. Εκμεταλλεύτηκαν το κενό της αποσύρσεως ουγγρικών μονάδων την προηγουμένη![32] Αυτό το προγεφύρωμα σηματοδότησε την έναρξη της καταστροφής.
Η 28η Οκτωβρίου απετέλεσε την αποφασιστική ημέρα των εχθροπραξιών. Οι αυστριακές μονάδες, σταδιακά αποψιλούντο από τους άνδρες τους. Άλλες μεραρχίες εστασίαζαν. Ο στρατός, αποτελούμενος κυρίως από σλάβους, είχε ουσιαστικά αποσυντεθή.[33] Ο στρατηγός Svetozar Boroevic von Bojna, την ημέρα αυτή από το θέατρο των επιχειρήσεων, επεσήμαινε στο Baden την κρισιμότητα της καταστάσεως και ότι απητείτο λήψη πολιτικής αποφάσεως «ώστε να αποφευχθή αναρχία και καταστροφή του στρατού και της Μοναρχίας». Από δικής της πλευράς, η πολιτική ηγεσία, υπολογίζοντας τις ανατρεπτικές συνέπειες, επανήρχετο επιτακτικά στις προσπάθειες εξασφαλίσεως της ειρήνης απευθυνόμενη για μια ακόμη φορά[34] στον πρόεδρο Wilson, προβάλλοντας την ετοιμότητά της να αρχίσει ειρηνευτικές συνομιλίες «χωρίς να αναμείνει την πορεία άλλων διαπραγματεύσεων», δηλ. χωριστά από τη Γερμανία.
Πώς ακριβώς ο αυτοκρατορικός στρατός έφθασε στο σημείο να συρθή να υπογράψει την ανακωχή στην Villa Giusti και υπό ποίους όρους;
Οι δραματικές εξελίξεις στο μέτωπο, οδήγησαν, στις 29 Οκτωβρίου, το Γενικό Επιτελείο στο Baden να ζητήσει επειγόντως ανακωχή[35]. Σκέψεις προς την κατεύθυνση αυτή ήδη εγίνοντο, εφ’ όσον από τις 4 Οκτωβρίου είχε συσταθή στο τοπικό στρατηγείο, στο Trento, μία διαπραγματευτική επιτροπή. Οι οδηγίες πάντως εδόθησαν υπό το φως των τελευταίων εξελίξεων στο μέτωπο: θα εγίνετο αποδεκτός κάθε όρος που δεν θα έθιγε την τιμή της χώρας. Ο Κάρολος είχε, ως φαίνεται, κατά νουν ορισμένους όρους που δεν έθιγαν την αξιοπρέπεια της Μοναρχίας, όπως την σταδιακή εκκένωση των εδαφών που είχαν καταληφθή ή τον μη ακρωτηριασμό των εδαφών της αυτοκρατορίας. Ήταν και πάλι εκτός πραγματικότητος! Τουναντίον, οι όροι που θέλησαν να επιβάλουν οι Ιταλοί και οι σύμμαχοί τους απέβλεπαν ουσιαστικά στην πλήρη συνθηκολόγηση της μεγάλης πάλαι ποτέ αυτοκρατορίας.
Τι συνέβη τις επόμενες ημέρες:
Στην πρώτη κρούση για ανακωχή, οι Ιταλικές αρχές καθυστερούσαν να απαντήσουν. Προφανώς, διότι το Επιτελείο δεν επιθυμούσε να παρενοχλήσει τις επιχειρήσεις που ήσαν σε εξέλιξη. Το Αυστριακό Γενικό Επιτελείο ήλθε σε τηλεφωνική επικοινωνία με το Ιταλικό. Στις 30 Οκτωβρίου η στρατιωτική αντιπροσωπεία της Αυστρο-Ουγγαρίας οδηγήθηκε στην Villa Giusti, έξω από την Padova, όπου, την επομένη αφίχθη ο στρατηγός Badoglio, χωρίς οδηγίες. Οι οδηγίες από τις Βερσαλλίες, όπου ήδρευε το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο, θα έφθαναν στην Ιταλική αντιπροσωπεία την επομένη. Η ηθελημένη αναβλητικότητα απεδίδετο στην υστεροβουλία των Ιταλών, ώστε να καθυστερήσει η υπογραφή της ανακωχής, με ό,τι αυτό θα συνεπείγετο στο μέτωπο. Εν τω μεταξύ, συνεχίζοντο οι μεταξύ των Συμμάχων διαβουλεύσεις στις Βερσαλλίες, οι οποίες είχαν ξεκινήσει ήδη πριν από αρκετές ημέρες, προκαταλαμβάνοντας τα γεγονότα.[36]
Εν αναμονή του επισήμου κειμένου, ο στρατηγός Badoglio επέδωσε την 1η Νοεμβρίου το μεσημέρι, ένα ανεπίσημο κείμενο των όρων της ανακωχής, στα ιταλικά, λέγοντας στον στρατηγό Weber, μεταξύ άλλων: «Οι όροι πρέπει να γίνουν αποδεκτοί ή να απορριφθούν από τους αυστριακούς πληρεξουσίους. Δεν μπορεί να υπάρξη διαπραγμάτευση»[37]. Η πορεία ήταν προδιαγεγραμμένη.
Τους τελεσιγραφικούς όρους της «ανακωχής», ουσιαστικά της συνθηκολογήσεως, είχαν συναποφασίσει μεταξύ τους οι Σύμμαχοι. Οι Ιταλοί, από δικής τους πλευράς, προσέθεσαν ορισμένους. Κυρίως την θέση εν ισχύ της ανακωχής 24 ώρες μετά την υπογραφή της, όπως συμπεριελήφθη στο πρόσθετο πρωτόκολλο. Αλλά οι συνεννοήσεις μεταξύ των Συμμάχων δεν θα απεδεικνύοντο εύκολες, παρά την γενική κοινή κατεύθυνση: ανεφύησαν σοβαρές διαφοροποιήσεις. Οι Iταλοί, ο πρωθυπουργός Vittorio Orlando και ο υπουργός Εξωτερικών Sidney Sonnino, διεμαρτύροντο για τα 14 σημεία του προέδρου Wilson. Ο Georges Clemençeau ήταν επικριτικός για την γενικότερη στάση της Ιταλίας. Ήδη η Ρώμη, σύμφωνα με τις προτάσεις της ζητούσε περισσότερα εδάφη από αυτά που της είχαν ορίσει οι Σύμμαχοι με την συμφωνία του Λονδίνου του 1915, προκαλώντας την οργή των Γιουγκοσλάβων[38]. Από δικής του σκοπιάς ο γάλλος πρωθυπουργός, επιφυλακτικός έναντι της Ρώμης, δεν ήθελε την Ιταλία νικήτρια διότι φοβόταν ότι θα προέβαλλε υπερβολικές αξιώσεις.[39] Έναντι των πολύ αυστηρών όρων που ήθελαν να επιβάλουν τα μέλη της Συμμαχικής Ναυτικής Επιτροπής, οι πρωθυπουργοί επεδίωκαν την άμβλυνσή τους, δηλ. την παράδοση μικρότερου αριθμού πλοίων. Ιδίως ο David Lloyd George, ο οποίος είχε εκδηλώσει την ανωτέρω θέση, εξέφραζε τον φόβο μήπως η Αυστρία, αρνούμενη τους πολύ αυστηρούς όρους, συνέχιζε τον πόλεμο. Τελικώς, υπερίσχυσε η μετριοπαθής άποψη. Μια άλλη πτυχή απασχολούσε τους Συμμάχους της Entente: εφ’ όσον η Μοναρχία εδέχετο τους όρους, θα ήταν σε θέση να τους εκτελέσει;[40] Οι προβληματισμοί αυτοί αφήνουν να διαφανή μιά έλλειψη επακριβούς πληροφορήσεως για την δραματική εσωτερική και στρατιωτική κατάσταση στην Αυστρο-Ουγγαρία.
Οι προκαταρκτικές οδηγίες του στρατηγού Arz προς τον Weber ήταν να γίνουν δεκτοί όλοι οι όροι για την ανακωχή, οι οποίοι δεν θα έθιγαν την τιμή της χώρας και των ενόπλων δυνάμεων. Όταν το πρώτο, ανεπίσημο, κείμενο των όρων της ανακωχής έφθασε στην Villa Giusti, ο στρατηγός Weber αντελήφθη ότι αυτοί υπερέβαιναν κατά πολύ τις οδηγίες που είχε λάβη: αποτελούσαν τελεσίγραφο συνθηκολογήσεως. Τους απέστειλε μέσω Trento στο Baden και στην Βιέννη. Ο Κάρολος και αυτός ηρνείτο να τους αποδεχθή. Τον ενοχλούσε κυρίως ο όρος ότι οι δυνάμεις της Entente θα είχαν ελευθερία κινήσεων εντός του αυστριακού εδάφους, δηλ. θα μπορούσαν να επιτεθούν εναντίον των Γερμανικών δυνάμεων. Δεν είχε άδικo. Το συμμαχικό στρατηγείο, όντως σχεδίαζε ήδη την, μέσω αυστριακών εδαφών, επίθεση κατά της Βαυαρίας![41]
Εν τω μεταξύ, ο εκνευρισμός στο στρατηγείο στο Trento γινόταν όλο και πιο έκδηλος καθώς περνούσε η ώρα και η κατάσταση επί του εδάφους χειροτέρευε. Η ηγεσία του τοπικού στρατηγείου τηλεγραφούσε υπέρ της άνευ όρων αποδοχής της ανακωχής ως την μόνη λύση σωτηρίας! Οι Ιταλοί, από πλευράς τους, απέρριπταν τα επίμονα επιχειρήματα των Αυστριακών να ανασταλούν οι εχθροπραξίες αμέσως για λόγους ανθρωπιστικούς. Οι Ιταλοί εκπρόσωποι έθεταν προθεσμίες και απειλούσαν με διακοπή των συνομιλιών, οι οποίες εγίνοντο όλο και πιο ζωηρές και νευρικές. Ο αυτοκράτωρ, στην Βιέννη, εν μέσω μεγάλης εντάσεως, εζήτησε την έγκριση του Συμβουλίου του Κράτους (Staatsrat) της γερμανικής Αυστρίας. Αυτό αρνήθηκε ως αναρμόδιο να συγκατατεθή στην απόφαση αποδοχής της ανακωχής. Κατόπιν άλλων αλυσιτελών μεθοδεύσεων, εν τέλει συνεκάλεσε το Συμβούλιο του Στέμματος, το οποίο, αυτό, volens nolens, απεδέχθη ομοφώνως το τελεσίγραφο. Οι στρατηγοί, από πλευράς τους, είχαν ταχθή υπέρ της άνευ όρων αποδοχής του τελεσιγράφου. Στην Βιέννη επίστευαν ότι κάθε διαμαρτυρία έναντι μεμονωμένων όρων θα έμενε άνευ αποτελέσματος, αντιμέτωπη με την απόλυτη άρνηση των Ιταλών . Ο στρατηγός Alexander von Krobatin υπό το φως των καθυστερήσεων, τηλεγραφούσε από το Trento «…μόνον με μία ανακωχή άνευ όρων θα μπορούσε να αποφευχθή, διατηρώντας την τιμή του στρατεύματος, μία καταστροφή…»[42] Και πάλι, όμως ο αυτοκράτωρ εδίσταζε. Προσεπάθησε να υπαναχωρήσει. Αλλά ήταν πλέον αδύνατον. Ας σημειωθή ότι η γερμανική πλευρά επεδίωξε, κατά διαταγή του στρατάρχου Hindenburg, να εκμεταλλευθή την διαδικασία και να υπεισέλθη στις διαπραγματεύσεις. Το ιταλικό Γενικό Επιτελείο άνευ περιστροφών απέρριψε την πρόταση με το επιχείρημα ότι η αυστριακή πλευρά δεν είχε ζητήσει την παρέμβαση της Γερμανίας[43].
Οι όροι της ανακωχής ήταν, χωρίς αμφιβολία, ιδιαιτέρως σκληροί. Εκδικητικοί, θα έλεγε κανείς. Επρόκειτο περί τελεσιγράφου. Δύο σημεία ενόχλησαν ιδιαιτέρως την αυστριακή πλευρά: το δικαίωμα των δυνάμεων της Entente να προωθηθούν μέσω Αυστρίας ώστε να επιτεθούν κατά της Γερμανίας, και η θέση εν ισχύ της παύσεως του πυρός από της 15.00 της 4ης Νοεμβρίου, παρά τον πρώτο όρο του κειμένου της ανακωχής που ανέφερε σαφώς ότι η παύση πυρός ήταν άμεση. Ο Weber επανήλθε επανειλημμένως στα δύο αυτά σημεία, πλην εις μάτην. Τόσο μάλλον που, κινούμενος από ανθρωπιστικούς λόγους, ο ίδιος ο Arz είχε διατάξη τα αυστριακά στρατεύματα, πριν ακόμη την υπογραφή της ανακωχής, να αναστείλουν τις εχθροπραξίες, δηλ. 36 ώρες ενωρίτερα. Ο Badoglio ήταν αμετάπειστος σχετικά με το σημείο αυτό : έπρεπε να υπάρξη η αναγκαία διορία ώστε να ειδοποιηθούν οι μονάδες σε ένα μέτωπο 300 χιλιομέτρων. Είτε από υστεροβουλία –ώστε να προωθηθούν τα στρατεύματα- είτε από πραγματική ανάγκη, το αποτέλεσμα ήταν ότι συνελήφθησαν 360.000 αιχμάλωτοι από τον Ιταλικό στρατό. Σημειωτέον ότι η παύση πυρός αφορούσε και στα Βαλκάνια![44]
Το οριστικό, επίσημο, γαλλικό, κείμενο της ανακωχής επεδόθη στην αυστριακή αντιπροσωπεία στις 02.00, μεταξύ της 2ας και της 3ης Νοεμβρίου. Μετεδόθη αμέσως στην Βιέννη, όπου, ήταν φυσικό, ο αρχηγός των Ενόπλων δυνάμεων von Arz και το επιτελείο του ευρίσκοντο σε κατάσταση νευρικού κλονισμού.
Εν τω μεταξύ, στην Βιέννη οι αποφάσεις έχουν ληφθή: να γίνουν δεκτοί οι όροι και να υπογραφή η πράξη ανακωχής, με παράλληλη επιφύλαξη στο ζήτημα 4, δηλ. της δυνατότητος διαπεραιώσεως στρατευμάτων μέσω του εδάφους της Αυστρο-Ουγγαρίας. Μέσα σε αυτό το τεταμένο κλίμα, ο Κάρολος απέστειλε, αργά το βράδυ, στον Weber την έγκριση του να υπογράψει την πράξη της ανακωχής[45]. Οι οδηγίες όμως, όπως φαίνεται δεν κατέστη δυνατόν να αναδιαβιβασθούν κανονικά[46]. Με συνέπεια την καθυστέρηση. Τον αναβρασμό στην Villa Giusti επέτεινε τελεσίγραφο των Ιταλών που ώριζε ότι οι όροι έπρεπε να γίνουν δεκτοί μέχρι τα μεσάνυκτα της 3ης Νοεμβρίου, αλλιώς δεν θα υπήρχε ανακωχή![47]. Ο εκνευρισμός και στην Villa ήταν έκδηλος.
Υπό τις έκτακτες αυτές συνθήκες, τα αντιφατικά μηνύματα που έφθαναν και λαμβάνοντας υπ όψιν ότι υπήρχε αδυναμία επικοινωνίας με την κεντρική διοίκηση, ο Weber ανέλαβε την ευθύνη να υπογράψει, χωρίς να έχει ανά χείρας ρητές οδηγίες[48]. Προσέθεσε ότι η αποδοχή της ανακωχής δεν προκαθόριζε τους όρους της ειρήνης και διεμαρτύρετο διότι οι Ιταλοί συνέχιζαν τις εχθροπραξίες.
Η πράξη, εν τέλει, υπεγράφη επισήμως επί του γαλλικού κειμένου από τις δύο αντιπροσωπείες την Κυριακή, 3η Νοεμβρίου, στις 18.40. Παρά ταύτα, ο στρατηγός Badoglio απεδέχθη ως ώρα υπογραφής την 15.20, όταν ο Weber εδήλωσε ότι εδέχετο το κείμενο και ήταν έτοιμος να το υπογράψη, την δε αναστολή των εχθροπραξιών στις 15.00 της 4ης Νοεμβρίου[49].
1918 – L’armistizio di Villa Giusti
Η απόφαση του Καρόλου να παραχωρήσει στις 30 Οκτωβρίου, δηλ. προ της υποβολής των όρων της ανακωχής, τον στόλο που ναυλοχούσε στον ναύσταθμο της Pola στους Νοτιο-σλάβους ώστε να μην περιέλθη στην Ιταλία, δημιούργησε άλλες περιπλοκές. Μετά την έντονη δυσφορία του Sonnino, έγιναν σκέψεις από πλευράς της Entente, ο στόλος να πλεύση προς την Κέρκυρα με λευκή σημαία, και να τεθή εις την διάθεση των Συμμάχων[50]. Η αντίδραση, εν τούτοις, των Νοτιο-σλάβων, ιδίως του Κροάτη Ante Trumpić, ότι μισούν περισσότερο τους Ιταλούς από ό,τι τους Αυστριακούς, και ότι θα βομβάρδιζαν τυχόν ιταλικό πλοίο που θα πλησίαζε τα ύδατα υπό Γιουγκοσλαβικό έλεγχο είχε σαν αποτέλεσμα να αναστείλη κάθε σχετική απόφαση[51].
Ποιοι ήταν οι όροι της ανακωχής; Σύμφωνα με την απόφαση του Ανωτάτου Συμμαχικού Συμβουλίου στις Βερσαλλίες (2.11.1918), οι όροι, που υπεβλήθησαν και εκ μέρους των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, συμπληρωμένοι και από ιταλικής πλευράς, λεπτομερέστατοι, εκάλυπταν τόσο τον στρατό ξηράς, όσο και το ναυτικό και την αεροπορία. Ανεφέροντο δε και στις Γερμανικές δυνάμεις.
Σε γενικές γραμμές οι όροι ήσαν οι εξής:
-άμεση παύση των εχθροπραξιών,
-αφοπλισμός των Αυστρο-Ουγγρικών δυνάμεων πλην 20 μεραρχιών ειρηνικής συνθέσεως, παραχώρηση στην Entente του ½ της δυνάμεως του πυροβολικού,
-εκκένωση των κατεχομένων εδαφών σε μια γραμμή που περιεγράφετο λεπτομερώς, από το Bremmer, Pustertal, Treviso, Isonzo, Istria συμπεριλαμβανομένης της Τεργέστης, της Βορείας Δαλματίας και των νήσων. Η εκκένωση θα γινόταν σταδιακά, σύμφωνα με τις αποφάσεις των επί τόπου διοικητών,
-ελεύθερη μετακίνηση των συμμαχικών δυνάμεων μέσω των εδαφών της Αυστρο-Ουγγαρίας σύμφωνα με τις ανάγκες τους,
-κατοχή στρατηγικών σημείων της επικρατείας,
-απελευθέρωση όλων των αιχμαλώτων των δυνάμεων της Entente χωρίς αμοιβαιότητα,η ελεύθερη χρήση παντός αναγκαίου μεταφορικού μέσου,
-η αναδίπλωση πάσης γερμανικής μονάδος εντός 15 ημερών, όχι μόνον από τα Ιταλικά και τα Βαλκανικά εδάφη, αλλά από ολόκληρο το έδαφος της αυτοκρατορίας.
Οι όροι για το ναυτικό προέβλεπαν την παράδοση 15 νεότευκτων υποβρυχίων, συμπεριλαμβανομένων και όσων γερμανικών ευρίσκοντο εντός των εθνικών υδάτων της Μοναρχίας, 34 άλλων μονάδων, ακόμη και ποταμοπλοίων, εθεσπίζετο η ελεύθερη ναυσιπλοΐα σε όλα τα εθνικά ύδατα, τους ποταμούς και τις λίμνες, η εγκατάλειψη των λιμένων και των ακτών που ευρίσκοντο εκτός των εθνικών ορίων της χώρας, η συγκέντρωση όλων των ναυτικών αεροπορικών μέσων σε σημεία που θα υπεδεικνύοντο από τους Συμμάχους, η επιστροφή όλων των κατασχεθέντων εμπορικών πλοίων υπό σημαία των χωρών της Entente[52].
Cento anni dall’ armistizio 1918-2018
Εν τω μεταξύ, η Βουδαπέστη, έχοντας καταγγείλη από τις 30 Οκτωβρίου την ένωση (Realunion) μεταξύ των δύο χωρών και έχοντας κηρύξει την ανεξαρτησία της Ουγγαρίας, θεωρούσε ότι οι πράξεις της Βιέννης δεν την αφορούσαν. Κατόπιν τούτου ζήτησε και υπέγραψε με τους Συμμάχους της Entente ξεχωριστή ανακωχή στις 13 Νοεμβρίου, στο Βελιγράδι[53]. Οι όροι της ανακωχής με την Ουγγαρία ήσαν ιδιαιτέρως αυστηροί, εφ’ όσον της αφαιρούσαν μεγάλα τμήματα επικρατείας προς όφελος των Νοτιο-Σλάβων.
Ενώ ο κύριος ενωτικός θεσμός, η ραχοκοκαλιά της Δυαδικής Μοναρχίας, οι ένοπλες δυνάμεις, είχαν καταστραφή, η Μοναρχία, διαμελισμένη σταδιακά ήδη, έπαψε να υπάρχη ως κράτος λίγες ημέρες αργότερα, στις 11 Νοεμβρίου. Ο αυτοκράτωρ Κάρολος υπέγραψε το διάγγελμα με το οποίο έπαυε να ασκεί την εξουσία στο υπόλοιπο της πάλαι ποτέ Δυαδικής Μοναρχίας, δηλ. στην Γερμανική Αυστρία, η οποία και αυτή ήδη, από τις 30 Οκτωβρίου, είχε μετωνομασθή σε «Αυστριακή Δημοκρατία»: «παραιτούμαι κάθε αναμίξεώς μου στις υποθέσεις του κράτους». Η λέξη «παραίτηση από τον θρόνο» δεν αναγράφεται πουθενά. Ωστόσο η ουσία ήταν αυτή[54].
Ο πόλεμος, που τόσο επιπόλαια η Δυαδική Μοναρχία εκήρυξε τον Ιούλιο του 1914, παρασυρθείσα από την «σύμμαχο» Γερμανία, επερατούτο με καταστροφή που κανείς δεν φανταζόταν κατά την έναρξή του. Τότε επίστευαν ότι ο πόλεμος θα ήταν βραχύς και τοπικά περιορισμένος. Τελικώς, η αυτοκρατορία μέσα σε τέσσερα χρόνια στρατολόγησε 8 εκατ. άνδρες, έχασε τουλάχιστον 1.600.000 και αριθμούσε 2.000.000 περίπου τραυματίες.[55] Κατέστρεψε σχεδόν πλήρως τις οικονομικές της υποδομές. Ανέτρεψε δε την ιστορία της Ευρώπης.
Αυτά συνέβαιναν στο εσωτερικό της Δυαδικής Μοναρχίας και στο Ιταλικό μέτωπο. Και στα Βαλκάνια; Εκεί, σε όλη την έκταση της Αλβανίας και του Μαυροβουνίου, ευρίσκοντο αυστριακές μονάδες σε αντιπαράθεση με ιταλικές, κατά μήκος του Αώου/Βογιούσα ποταμού, και ολίγες στην Μακεδονία. Στο μέτωπο αυτό η κατάσταση διαμορφώθηκε προ της ήττας στο Vittorio Veneto.
Από τα μέσα Σεπτεμβρίου 1918, ο Βούλγαρος βασιλεύς Φερδινάνδος, υπό το φως των εσωτερικών εξελίξεων[56] και της δραματικής – από πλευράς εξοπλισμών αλλά και από ψυχολογικής απόψεως – καταστάσεως του στρατού του αλλά και υπό τον φόβο γενικής επιθέσεως της Entente, είχε ζητήσει την στρατιωτική βοήθεια των συμμάχων του, βάσει της συμφωνίας εμπλοκής του 1915. Όμως, υπό τις υπάρχουσες τότε συνθήκες στα άλλα μέτωπα, ήταν αδύνατη η άμεση ικανοποίηση του αιτήματος για την αποστολή σημαντικών δυνάμεων. Η Αυστρία είχε δεσμευθή για την αποστολή, εν τέλει, μόνον δύο μεραρχιών. Αλλά η κατάσταση του σιδηροδρομικού δικτύου δεν θα επέτρεπε την προώθηση των μονάδων αυτών προ της παρελεύσεως μηνός. Η επιχείρηση εγκατελείφθη. Ο Βουλγαρικός στρατός κατέρρευσε.
Η αδυναμία της τετραπλής συμμαχίας να αντεπεξέλθη στην γενική επίθεση που εξαπέλυσε η Entente στο Μακεδονικό μέτωπο, στις 15 Σεπτεμβρίου 1918, είχε σαν συνέπεια η Σόφια στις 26 Σεπτεμβρίου να ζητήση ανακωχή. Αυτή υπεγράφη στις 29, στην Θεσσαλονίκη. Η Τουρκία από πλευράς της, μη μπορώντας να αντιμετωπίση την νέα τροπή, ζήτησε με την σειρά της, ανακωχή. Αυτή υπεγράφη στις 30 Οκτωβρίου, στον Μούδρο. Η κατάσταση στο Μακεδονικό μέτωπο είχε ξεκαθαρίσει λίγο προ της αυστριακής καταρρεύσεως στο Vittorio Veneto.
Η διάλυση του Βουλγαρικού στρατού απετέλεσε βαρύ στρατιωτικό πλήγμα για την Αυστρο-Ουγγαρία, εφ΄όσον μονάδες του πρώτου είχαν καταλάβη, σε συνεργασία με την Αυστριακή στρατιωτική ηγεσία – παρά την έλλειψη κάθε εμπιστοσύνης μεταξύ Βουλγαρικού και Αυστριακού στρατού – το νοτιο-ανατολικό τμήμα της Αλβανίας και εφάπτοντο κοντά στο Πόγραδετς, προφυλάσσοντας το ανατολικό άκρο της Αυστριακής αναπτύξεως.
Οι Ιταλοί, ως γνωστόν, από την αρχή του πολέμου είχαν εγκατασταθή στον Αυλώνα και ανατολικά αυτού – το XVI Σώμα Στρατού[57]– έχοντας απέναντί τους τις Αυστριακές μονάδες, το μειωμένο σε δύναμη ΧΙΧ Σώμα Στρατού -40.000 άνδρες περίπου- πέραν του ποταμού Αώου/Βογιούσα. Οι Ιταλοί υπερείχαν σε δυνάμεις στην γραμμή του μετώπου. Ανατολικά από τους Ιταλούς η περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της Κορυτσάς, εκαλύπτετο από γαλλικά στρατεύματα[58]. Παρά επανειλημμένες προσπάθειες, οι περιορισμένες και μειωμένης ικανότητος Αυστριακές δυνάμεις, αποδεκατισμένες και από την ελονοσία, δεν είχαν κατορθώσει να εκβάλουν τους Ιταλούς από την στρατηγική τοποθεσία του Αυλώνος. Τότε, στις 10 Ιουλίου, τοποθετήθηκε επικεφαλής του αυστριακού στρατού στην Αλβανία ο ικανός στρατηγός Karl von Pflanzer-Baltin. Ο νέος διοικητής κατόρθωσε να αναπτερώση το ηθικό των αυστριακών μονάδων κερδίζοντας την εμπιστοσύνη τους προβαίνοντας και σε αναδιάταξη των δυνάμεων.
Στις 28 Αυγούστου του 1918, μετά από μια εν μέρει επιτυχή επιχείρηση των Γαλλο-Ιταλών τον Ιούλιο, οι Αυστριακές δυνάμεις πέρασαν σε αντεπίθεση. Κατέλαβαν το Μπεράτι, το Φιέρι και την Ταμορίτσα, με την αεροπορία των δύο χωρών να διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο. Ο αυστριακός στρατός απέδειξε την μαχητικότητά του.
Αισιόδοξος από τις επιτυχίες αυτές αλλά και με τις ελαφρές ενισχύσεις που εδέχθη[59], ο στρατηγόςPflanzer-Baltin, διοικητής του επιχειρησιακού θεάτρου, προγραμμάτιζε επίθεση κατά του Αυλώνος. Όμως τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά. Εν τω μεταξύ κατέρρευσε το Μακεδονικό μέτωπο[60]. Συγχρόνως, οι αλβανικές μονάδες, σύμμαχοι μέχρι τότε των Αυστριακών, αυτομόλησαν[61]. Τελικώς, την 24η Σεπτεμβρίου προεκρίθη η υποχώρηση μέσω της βορείου Αλβανίας και του Μαυροβουνίου, προς τα εδάφη της αυτοκρατορίας. Η κίνηση αναδιπλώσεως έγινε κατά απόλυτα συντεταγμένο τρόπο, προς τιμήν του Αυστριακού διοικητού. Ο Ιταλικός στρατός παρακολουθούσε την υποχώρηση χωρίς να παρεμβαίνει. Εν τέλει, και αφού οι δυνάμεις που είχαν φθάσει στην Bocche di Cattaro, κατετμήθηκαν κατά εθνικότητες, στις 22 Νοεμβρίου, μετεφέρθησαν από τους διαφόρους λιμένες του Μαυροβουνίου όπου είχαν καταλήξει, με γαλλικά πλοία στην Β. Ιταλία[62].
Όπως προαναφέρθηκε, οι αυστριακές δυνάμεις στο Αλβανικό μέτωπο ενώ αρχικά ανέμεναν ενισχύσεις, σύμφωνα με το σχέδιο του Αυστριακού Αρχηγείου, τελικώς αυτές ποτέ δεν έφθασαν, πλην της τεθωρακισμένης μεραρχίας. Μεταξύ άλλων και διότι μονάδες –Πολωνών, Τσέχων, Σλοβάκων- εστασίασαν, αρνούμενες πλέον να πολεμήσουν. Υπό τις συνθήκες αυτές, ο στρατάρχης Hermann von Kövess, νέος γενικός διοικητής των δυνάμεων στα Βαλκάνια, αναγκάσθηκε να διατάξει γενική υποχώρηση προς τον Δούναβη. Στην καταδίωξη των μονάδων των κεντρικών Δυνάμεων προς την ενδοχώρα από τις δυνάμεις της Entente, συνέβαλαν αποτελεσματικά και μονάδες του Ελληνικού στρατού.
Με την τροπή αυτή περατώθηκε η όλη στρατιωτική παρουσία της Αυστρο-Ουγγαρίας στο Ιταλικό και το Βαλκανικό μέτωπο. Στην πράξη, τα μέτωπα αυτά συνέβαλαν αποφασιστικά όχι μόνον στην λήξη του πολέμου, αλλά και στην κατάλυση της Δυαδικής Μοναρχίας και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, με συνέπεια την ριζοσπαστική αλλαγή του ευρωπαϊκού χάρτη και την εκκόλαψη νέων στρατηγικών ισορροπιών.
Österreich – Vom Reich zur Republik 1916 – 1918
ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
α) Για την κατάσταση προ της ανακωχής.
Der Weltkampf um Ehre und Recht. Die Erforschung des Krieges in seiner wahren Begebenheit. Max Schwarte, 1923. Τόμ. 5, κεφ. 19, 21, 25.
Hindenburg, General Feld Marschall von, Aus meinem Leben, (Ma vie), Paris, 1921.
P. Bled, L’Agonie d’une Monarchie, Autriche-Hongrie, 1914-1920, Paris, Editions Talandier, 2014,
Cramon, general A. von, Quatre ans au G.Q.G. Austro- Hongrois pendant La Guerre Mondiale, Paris, 1922.
Czernin, Ottocar von, Im Weltkriege, Wien, 1919.
Fetjö , François, Histoire de la destruction de l’Autriche-Hongrie, Paris, Seuil,1993
Max Schiavon, L’Autriche-Hongrie dans la Première Guerre mondiale, La fin d’un Empire, Paris, SOTECA , 2011,
Max Schiavon, Le Front d’ Orient, Du désastre des Dardanelles à la Victoire Finale, 1915-1918, Paris, Tallandier, 2014.
Edmund Glaise von Hortenau, Ein General im Zwielicht, Wien, Böhlau, 1988
Manfried Frankensteiner, The first world war and the end of the Habsburg Monarchy,Wien, 2014.
The Cambridge History of the First World War, Vol. I, Cambridge University Press, 2014.
Holger H. Herwig, The First World War, Germany and Austria, 1914-1918, London, Bloomsbury Academic 2009.
β) για την υπογραφή της ανακωχής
Der Weltkampf um Ehre und Recht. Die erforschung des Krieges in seiner wahren Begebenheit. Max Schwarte, 1923. Τόμ. 5, κεφ. 25, Der Zusammenbruch.
Sir Frederick Maurice, The Armistices of 1918, London, Oxford University Press,, 1943.
Lenci, Giuliano, Le giornate di Villa Giusti, Storia di un armistizio, Padova, Il Poligrafo 2008.
Charles Vilain, Les quatre Armistices de 1918, Paris, Editions FranceEmpire, 1968.
Bultitt, Lowry, Armistice 1918, Kent State University Press, 1966, .
Gooch John, The Italian army and the A; World War, Cambridge University Press, 2014.
Wagner, Der Waffenstillstand von Villa Giusti, 3.11.1918, Wr. Diss, 1970
γ) για τα Βαλκάνια
Der Weltkampf um Ehre und Recht. Die erforschung des Krieges in seiner wahren Begebenheit. Max Schwarte, 1923. Τόμ. 5, κεφ. 22, Feldzug in Albanien.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Οι Τσέχοι εκήρυξαν την ανεξαρτησία τους στις 18 Οκτωβρίου 1918, οι Σέρβοι και οι Κροάτες-Σλοβένοι στις 29 Οκτωβρίου και οι Ούγγροι στις 30 Οκτωβρίου. Στις 30 Οκτωβρίου ανεκηρύχθη η Αυστριακή (γερμανική) Δημοκρατία. Η Πολωνία, που αντιμετώπιζε προβλήματα συντονισμού λόγω του τριπλού διαμελισμού της χώρας, κήρυξε την ανεξαρτησία της, στην Βαρσοβία, στις 3 Νοεμβρίου.
[2] Η ειρήνη στο Brest-Litovsk υπεγράφη πολύ αργότερα μετά κοπιώδεις διαπραγματεύσεις, στις 3 Μαρτίου 1918. Βλ. J. P. Bled, L’Agonie d’une Monarchie, Autriche-Hongrie, 1914-1920, Editions Talandier, 2014, Κεφ. VII.
[3] Όπως χαρακτηριστικά την απεκάλεσε ο ίδιος ο Ottocar von Czernin, υπουργός Εξωτερικών της Μοναρχίας.
[4] Cramon, general A. von, Quatre ans au G.Q.G. Austro- Hongrois pendant la Guerre Mondiale, Paris, 1922. 229, 235. Bled, 336.
[5] Czernin, Ottocar von, Im Weltkriege, Wien, 1919. 212.
[6] Fetjö , François, Histoire de la destruction de l’Autriche-Hongrie, 1992, 284. Bled,, 346
[7] Bled, 374
[8] Ο Conrad τοποθετήθηκε επί κεφαλής των δυνάμεων στο Νότιο Τυρόλο, στο Ιταλικό μέτωπο.
[9] Bled, 316.
[10] Cramon, 243-244. 276, Ως φαίνεται, στην στάση αυτή του Καρόλου τον επηρέαζε η σύζυγός του, Ζίτα, του οίκου των Βουρβώνων, η οποία δεν ήθελε αυστριακά στρατεύματα να μάχονται εναντίον γαλλικών.
[11] Bled, 317.
[12] Max Schiavon, L’Autriche-Hongrie dans la Première Guerre mondiale, La fin d’un Empire, SOTECA , 2011, 210.
[13] Bled, 323, 346.
[14] Κατά την διάρκεια της μάχης δεν συμμετέσχον γαλλικά ή αγγλικά στρατεύματα. Γαλλία και Βρεταννία επέστειλαν αντίστοιχα 6 και 5 μεραρχίες λίγο αργότερα, υπό τον φόβο καταρρεύσεως του ιταλικού θεάτρου. Αυτές ελαττώθηκαν σε μικρό χρονικό διάστημα.
[15] Bled, 328
[16] Schiavon, 218. Cramon, 244. Απετελείτο από 50 κανόνια βαρέως και μέσου διαμετρήματος.
[17] Schiavon, 215.
[18] Οι ΗΠΑ εγκατέλειψαν την ουδετερότητα την οποία τηρούσαν τον Απρίλιο 1917, όταν ξέσπασε ο πόλεμος των υποβρυχίων και βυθίστηκε το ΛΟΥΖΙΤΑΝΙΑ, κηρύσσοντας τον πόλεμο στην Γερμανία. Στις 7 Δεκεμβρίου κήρυξαν τον πόλεμο και στις άλλες τρεις χώρες. Τα πρώτα στρατεύματα έφθασαν στην Γαλλία τον Ιούνιο 1917.
[19] Bled,377
[20] Κατά τον Cramon η πρωτοβουλία ήταν του Arz με την σύμφωνη γνώμη του Hindenburg.
[21] ΑΥΕ, 1918, Α/4//ΙΙΙ, Τηλ. πρεσβείας Ρώμης, Κορομηλάς, 1346, 7/20.4.1918.
[22] Στοιχεία από το έργο του Bled, σελ. 382-384, 398.
[23] Cramon, 272.
[24] Βλ. και ΑΥΕ, 1918, Α/12/Ι, Ιταλικός τύπος, Επιστολή Κώστα Καιροφύλα προς Υπουργό Εξωτερικών, Ρώμη, 10/23.6.1918, περί «ανορθώσεως του ηθικού ιταλικού στρατού» από το Caporetto και ότι «μάχεται μετ’ ενθουσιώδους τόλμης και αποφασιστικότητος».
[25] Bled ,386. Cramon, 275.
[26] Παράπλευρη συνέπεια ήταν η απόφαση αποστρατείας του στρατάρχου Conrad von Hötzendorff.
[27] Hindenburg, 266.
[28] Hindenburg, 364, Cramon 276,293.
[29] Κατά τον Bled, 398, μερικούς μήνες μετά την μάχη του Piave, έναντι 500.000 αυστριακών, η Entente αντιπαραθέτει τριπλάσιο αριθμό ανδρών.
[30] Οι αριθμοί διαφέρουν. Bled, 411, Holger H. Herwig, The First World War, Germany and Austria, 1914-1918, 1996, 421. Der Weltkampf, Τ. 5, κεφ. 25, 5. Ο αυστριακός στρατός διέθετε 250-350.000 ενόπλους.
[31] Cramon, 310.
[32] Cramon, 310-311,
[33] Herwig, 422. «melted away…». O Arz ενημέρωσε το Γερμανικό Επιτελείο ότι 30 μεραρχίες είχαν στασιάσει. Βλ. και ΑΥΕ, 1918, Α/4/ΙΙΙ, Τηλ. Βέρνη, Μαρκέττης, 4303, 20.10/1.11.1918,Πληροφορίες από την Βιέννη. Περισσότερες από 23 μεραρχίες στασίασαν και εγκατέλειψαν το μέτωπο. Ο δε Κορομηλάς από την Ρώμη ( 21.10/2.11.1918) τηλεγραφούσε «αιφνίδια μεταστροφή των δεδομένων, παρουσιάζουν νέες προοπτικές για την Ιταλία. Εμείς θα υποστούμε τις συνέπειες».
[34] Ο Κάρολος είχε απευθυνθή στον πρόεδρο Wilson ήδη στις 14 Σεπτεμβρίου και στις 7 Οκτωβρίου. Sir Frederick Maurice, The Armistices of 1918, Oxford Un. Press, 51.
[35] Σημειωτέον ότι ένα πρώτο αίτημα ανακωχής είχε υποβληθή ήδη ένα μήνα νωρύτερα, με το αίτημα για ειρήνη προς τον πρόεδρο Wilson. Lenci, 48.
[36] Lenci, 62. Ήδη οι σύμμαχοι συζητούσαν για τους όρους ανακωχής με την Γερμανία.
[37] Charles Vilain, Les quatre Armistices de 1918, Paris, 1968, 159. Lenci, 95.
[38] Ο Clémanceau διεβεβαίωνε τους Νοτιο-σλάβους που ζητούσαν με επιμονή, ότι η γραμμή της ανακωχής δεν προεξοφλούσε τους όρους της μελλοντικής ειρήνης . Lenci, 91.
[39] Bultitt, Lowry, Armistice 1918, Kent State University Press, 1966, 103.
[40] Bultitt, 112.
[41] Bultitt, 113.
[42] Lenci, 62.
[43] Lenci, 91.
[44] Vilain, 165. Κατ’απόφαση του Ανωτάτου Συμμαχικού Συμβουλίου. Βλ και κείμενο ανακωχής αναφορικά με αποχώρηση γερμανικών δυνάμεων.
[45] Ας σημειωθή ότι ο Κάρολος παρεχώρησε την αρχηγεία του στρατεύματος στον στρατηγό Kövess, τον αρχαιότερο εν υπηρεσία στρατηγό, την 2α Νοεμβρίου, ώστε να μην κατηγορηθή ο αυτοκρατο-ρικός θεσμός για την αποδοχή της καταστρεπτικής ανακωχής.
[46] Vilain, 164, 166, 169. Lenci, 108,
[47] Vilain, 169
[48] Vilain, 170. Σε έκθεσή του ο στρατηγός Weber αναγνωρίζει ότι έλαβε την σχετική απόφαση ώρες προτού λάβη τις σχετικές οδηγίες. Βλ. Wikipedia.org/Viktor Weber von Webenau.
[49] Σε ορισμένες νομικές διαμαρτυρίες αξιωματικών της αυστριακής επιτροπής, ο Badoglio, ιδιαιτέρως εκνευρισμένος, απείλησε την ακύρωση της πράξεως ανακωχής.
[50] Bultitt, 111.
[51] Οι Ιταλοί αντέδρασαν έντονα. Την 1 Νοεμβρίου ιταλική τορπίλη εβύθισε στον λιμένα αυτόν την ναυαρχίδα του αυστριακού ναυτικού Viribus Unitis, με πολλά θύματα, και ένα άλλο, εμπορικό, πλοίο. Την δε 5 Νοεμβρίου ο ναύαρχος Cagni κατέλαβε τον ναύσταθμο και το μεγαλύτερο τμήμα του στόλου.
[52] Συγχρόνως υπεγράφη και το Protocole annexe contenant les détails et les clauses d’exécution de certains points de l’Armistice.
[53] Υπεγράφη από τον εκπρόσωπο της Ουγγρικής κυβερνήσεως, τον υπουργό πολέμου, Bela Linder.
[54] Υπό την έννοια αυτή, παρέμενε βασιλεύς της Ουγγαρίας. Προσεπάθησε δύο φορές ανεπιτυχώς να επανέλθη στον θρόνο, το 1921.
[55] The Cambridge History of the First World War, Vol. I, Cambridge Un.Press, 291.
[56] Τον Ιούνιο 1918, ανετράπη ο γερμανόφιλος πρωθυπουργός Vasil Radoslavov. Αντεκατεστάθη από τον Alexandar Malinov, μετριοπαθή και προσκείμενο στην Entente.
[57] Για τις τελευταίες επιχειρήσεις στην Αλβανία, βλ. και Hindenburg, 364-366. Το ιταλικό ΧVI Σ.Σ. απετελείτο από τις 38, 13 και 36 Μεραρχίες πεζικού και την 9 ταξιαρχία ιππικού. Το αυστρο-ουγγρικό XIX Σ.Σ., μετωνομασθέν σε Armeegroup Albania, απετελείτο από την 47 και 81 μεραρχίες και μία Landsturm ταξιαρχία.
[58] Οι Ιταλοί διέθεταν στο Μακεδονικό Μέτωπο την 35η Μεραρχία ( δυνάμεως 36.500 ανδρών), λίγο ανατολικά του Μοναστηρίου. Παρέμεινε εν δράσει μέχρι την λήξη του πολέμου.
[59] Την 9η Τεθωρακισμένη μεραρχία, από την Ιταλία.
[60] Όπου η Μοναρχία διέθετε δύο τάγματα. Der Weltkampf, Τ. 25, κεφ. 2.
[61] Και οι δύο εμπόλεμοι χρησιμοποίησαν μονάδες αλβανών ατάκτων. Με τις μονάδες της Μοναρχίας συνεργάζοντο 9 τάγματα, περίπου 6000 ανδρών.
[62] Ο αυστριακός στρατηγός διεπραγματεύθη επιτυχώς την μεταφορά των στρατευμάτων με γαλλικά πλοία στο Fiume. Οι ουγγρικές δυνάμεις κατευθύνθηκαν οδικώς προς την πατρίδα τους.
[1] Τότε ακόμη εκαλείτο απλώς Vittorio. Το 1923 μετωνομάσθηκε σε Vittorio Veneto.
[2] Κύριο έργο της βιβλιογραφίας είναι το Der Weltkampf um Ehre und Recht. Die Erforschung des Krieges in seiner wahren Begebenheit. Max Schwarte, 1923. Τόμ. 5, κεφ. 22, 25.
[3] Διπλωματικό και Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών (ΑΥΕ), 1918, Φακ. Α/5/IV,2, Ειδικός φάκελος Αυστρο-Ουγγαρίας. Τηλ. ανοικτό, Λονδίνο, 4.10.1918.
[4] Lenci, Giuliano, Le giornate di Villa Giusti, Storia di un armistizio, Padova, 2008. 116.
[5] Ενδεικτικά ας αναφερθή ότι το φθινόπωρο του 1918 η σύνθεση των αυστρο-ουγγρικών ενόπλων δυνάμεων ήταν η εξής: 60% σλάβοι, 16% Ούγγροι, 13% αυστρο-γερμανοί, 11% Ρουμάνοι. Schiavon, 227. Βλ. και 215-216. Ακόμη και στο ουγγρικό τμήμα της αυτοκρατορίας, το 47% δεν το αποτελούσαν Ούγγροι. Schiavon, 153.
[6] Hindenburg, General Feld Marschall von, Aus meinem Leben, (Ma vie), Paris, 378.
