Margaret Thatcher
Ανέκδοτες Αναμνήσεις από τον Πόλεμο των Φώκλαντς
(Μέρος Α΄: Το διπλωματικό προοίμιο)
Εργαζόμενη μόνη το Πάσχα του 1983 στην εξοχική πρωθυπουργική κατοικία του Τσέκερς, η Margaret Thatcher συνέταξε 128 ιδιόχειρες σελίδες, ανακαλώντας τις μνήμες της από τον πόλεμο των Φώκλαντς. Πρόκειται για ένα βαθιά προσωπικό τεκμήριο 17.000 περίπου λέξεων, το οποίο διαφέρει παρασάγγας από ό,τι είχε συγγράψει έως τότε. Το κείμενο στηρίζεται εν μέρει στα πρακτικά του War Cabinet. Πέραν όμως αυτού καθώς και ορισμένων δικών της προσωπικών σημειώσεων, φαίνεται πως εξήγαγε τα περισσότερα στοιχεία από την ασυνήθιστη για τα ανθρώπινα δεδομένα μνήμη της. Η συγγραφή πραγματοποιήθηκε μέσα σε απόλυτη μυστικότητα. Ακόμη και το στενό οικογενειακό της περιβάλλον τελούσε εν αγνοία του είδους της χρήσης που η Βρετανίδα πρωθυπουργός έκανε των πασχαλινών διακοπών. Η Thatcher ανέτρεξε εκ νέου στο αδημοσίευτο συγκεκριμένο κείμενο όταν, δέκα χρόνια αργότερα, συνέταξε τα απομνημονεύματά της, τα οποία φέρουν τον τίτλο The Downing Street Years. To 2012, προτελευταίο έτος της ζωής της, κυκλοφόρησε υπό τον τίτλο Thatcher’s War: The Iron Lady on the Falklands μια επιτομή του προαναφερθέντος έργου, επικεντρωμένη στο επεισόδιο του πολέμου των Φώκλαντς. Το κείμενο του 1983 εξακολουθεί να παραμένει μέχρι σήμερα ανέκδοτο. Έχει κυκλοφορήσει ηλεκτρονικά και υπό μορφή facsimile (σελίδα προς σελίδα το χειρόγραφο κείμενο και η μεταγραφή του) με μέριμνα του Margaret Thatcher Foundation. Παρατίθεται αυτούσιο στον σύνδεσμο:
https://www.margaretthatcher.org/archive/1982retpap2.asp
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ
1. Η σκέψη να γράψω όλα αυτά προήλθε κατόπιν συμβουλής του Harold Macmillan, ο οποίος την επομένη σχεδόν του Σαββατοκύριακου της εισβολής ήρθε να με επισκεφτεί και να μου προσφέρει τη στήριξή του με την ιδιότητα του αρχαιότερου πρωθυπουργού (…) Ο H.M. εισηγήθηκε σθεναρά τη δημιουργία μιας ολιγομελούς επιτροπής έκτακτης ανάγκης για τη διαχείριση της εκστρατείας στα Φώκλαντς, ενδεχομένως δε και μιας δεύτερης για τα οικονομικά ζητήματα, τα οποία θα προέκυπταν. Πρόσθεσε πως μια συγχώνευση των δυο θα απέβαινε μοιραία (…) Αποφάσισα να αφήσω τα οικονομικά απέξω. Ως εκ τούτου, η επιτροπή έκτακτης ανάγκης απαρτίστηκε από τους Υπουργούς Εσωτερικών [Willie Whitelaw], Εξωτερικών [Francis Pym], Άμυνας [John Nott], τον Καγκελάριο του Δουκάτου του Λάνκαστερ [Cecil Parkinson] και εμένα την ίδια. Ο Αρχηγός του Επιτελείου [Terry Lewin] και ο Μόνιμος Γραμματέας του υπουργείου Εξωτερικών [Sir Anthony Acland] παρέστησαν σε τακτά διαστήματα. Έπειτα από μερικές συνεδριάσεις προέκυψε ανάγκη παρουσίας και του Γενικού Εισαγγελέα [Sir Michael Havers] για ζητήματα που άπτονταν της χρήσης του νομίμου δικαιώματος αυτοάμυνας και του Άρθου 51 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.
Διαπιστώνοντας πως τα μακροπρόθεσμα προβλήματα των Φώκλαντς απαιτούσαν μια παρουσία σε μόνιμη κλίμακα, απευθύνθηκα προς τον Sir Michael Palliser [προκάτοχο του Acland στο Υπουργείο Εξωτερικών] (…) ο οποίος αποδέχτηκε και παρίστατο τακτικά στις συνεδριάσεις. Πρακτικά, η συμβολή και η πείρα του αφορούσαν τη διπλωματική διάσταση της δουλειάς μας με παροχή συμβουλών σχετικά με τις επαφές, διαβουλεύσεις και ανταλλαγές πληροφοριών με άλλες χώρες.
(…) Η επιτροπή προσέλαβε την ονομασία Overseas and Defence Policy Committee [συντομογραφία OD].(…) Συγκροτήθηκε την Τρίτη [6 Απριλίου 1982], η οποία μόλις είχε διαδεχθεί την εισβολή της προηγούμενης Παρασκευής [2 Απριλίου]. Η ημερήσια διάταξη περιλάμβανε Πρώτον. Άπαντα τα στρατιωτικά ζητήματα π.χ. (i) ενημέρωση για τις τελευταίες 24 ώρες (ii) άμεση λήψη αποφάσεων (iii) μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Δεύτερον. Διπλωματικού περιεχομένου ζητήματα, ιδιαίτερα σημαντικά ενόσω η Δύναμη Κρούσης βρισκόταν καθ’ οδόν προς τα Φώκλαντς και βρίσκονταν σε εξέλιξη διαπραγματεύσεις σε διάφορα επίπεδα. Προς το τέλος δε Τρίτον. Προετοιμασίες για μετά την εισβολή εποχή και γενικότερα για το μέλλον.
Όταν συνήλθαμε για πρώτη φορά (7 Απριλίου), η Δύναμη Κρούσης είχε ήδη αποπλεύσει με μια ταχύτητα και μια αποτελεσματικότητα που εξέπληξαν ολόκληρο τον κόσμο και μας έκαναν να αισθανόμαστε υπερήφανοι και πολύ Βρετανοί. Η απόφαση είχε ληφθεί από την Κυβέρνηση το απόγευμα της ημέρας της εισβολής (Παρασκευή). Η κύρια δύναμη με τα αεροπλανοφόρα και τα σκάφη συνοδείας απέπλευσε τη Δευτέρα 5 Απριλίου, πλήρως εξοπλισμένη. Δυστυχώς, μέχρι την πρώτη σύγκληση της επιτροπής, ο Peter Carrington [Υπουργός Εξωτερικών] υπέβαλε την παραίτησή του [για λόγους ευθιξίας εξαιτίας της κατάληψης των Φώκλαντς από τους Αργεντινούς] παρόλες τις τιτάνιες προσπάθειες του Willie Whitelaw και εμού προκειμένου να τον πείσουμε να ανακαλέσει. Ο John Nott [Υπουργός Άμυνας για τον ίδιο ακριβώς λόγο] υπέβαλε και εκείνος την παραίτησή του, την οποία μου ήταν αδύνατο να αποδεχτώ τη στιγμή που η Δύναμη Κρούσης είχε ήδη ξανοιχτεί στον ωκεανό. Ευτυχώς που αρνήθηκα – ο John υπήρξε υπέροχος σε ολόκληρη τη διάρκεια της εκστρατείας.
Αναρωτιόμασταν κατά πόσο έπρεπε να μεταφέρουμε αεροπορικώς τον Κυβερνήτη [των Φώκλαντς] στη Νήσο της Αναλήψεως [Ascension Island] ώστε να ηγηθεί της Δύναμης Κρούσης. Πολλοί πίστευαν πως κάτι τέτοιο θα τόνωνε το ηθικό των κατοίκων των Φώκλαντς, οι οποίοι, όπως φανταζόμασταν, είχαν περιέλθει σε κατάσταση απόγνωσης. Σε τελική ανάλυση (…) εκτιμήσαμε ότι θα μας ήταν περισσότερο χρήσιμος εάν παράμενε κοντά μας. Είχα συναντήσει τον Κυβερνήτη [Rex Hunt] όπως και τους δυο διοικητές των πεζοναυτών αμέσως μετά την επιστροφή τους. (…) Όταν συναντηθήκαμε οι τρεις μας στην πρωθυπουργική κατοικία, τον ρώτησα: “Είχατε το συναίσθημα πως επίκειτο εισβολή;”και μου απάντησε: “Όχι – νόμιζα πως ήταν ένας ακόμη συναγερμός, όπως όλοι όσους είχαμε βιώσει τον τελευταίο καιρό”. Ένας από τους διοικητές των πεζοναυτών σκιαγράφησε το όλο σκεπτικό της επιχείρησης [των Αργεντινών], η οποία, όπως είπε, ήταν καλά σχεδιασμένη καθώς το πρώτο κύμα ακροβολίστηκε [στο Πορτ Στάνλεϋ] από την πλευρά της ξηράς. Παρέμεινε κρυμμένο έως ότου καταφθάσουν ενισχύσεις και μηχανοκίνητες δυνάμεις. (…) Οι δυο διοικητές μας ανυπομονούσαν να επιστρέψουν επιτόπου. Ο ένας, μάλιστα, ήταν καλά εξοικειωμένος με την τοπογραφία της περιοχής. (…) Γρήγορα μεταφέρθηκαν αεροπορικώς στη Νήσο της Αναλήψεως, όπου προσχώρησαν στη Δύναμη Κρούσης. Σε αυτούς έγινε τελικά η παράδοση στο Κυβερνείο όταν το Πορτ Στάνλεϋ έπεσε στα χέρια μας. Ο Κυβερνήτης συνέδραμε τα μέγιστα στο Λονδίνο. Μέσω του BBC εξέπεμπε συχνά, διαβεβαιώνοντας τους κατοίκους των Φώκλαντς πως οι αποσκευές του ήταν έτοιμες προκειμένου να επιστρέψει εκεί με την πρώτη ευκαιρία.
(…) Αλλά ας ξαναγυρίσουμε στις 7 Απριλίου. Σύντομα πληροφορηθήκαμε πως ο Al Haig [Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ] επρόκειτο να μας επισκεφτεί την Πέμπτη [δηλ. την επομένη]. Συναντηθήκαμε στις 19.00 προκειμένου να συντονιστούμε ενόψει της επίσκεψης. Είχαμε μια ευρεία ανταλλαγή απόψεων. Ο Francis [Francis Pym, Υπουργός Εξωτερικών] ήταν κάθετα αντίθετος να ανακοινώσουμε το απόγευμα εκείνο [στη Βουλή των Κοινοτήτων] την επιβολή Ναυτικής Αποκλειστικής Ζώνης. Πίστευε πως κάτι τέτοιο θα ενοχλούσε τον Haig και πως έπρεπε να περιμένουμε να έρθει την επομένη, προτού αποφασίσουμε. Ο John Nott υποστήριξε σθεναρά τη ζώνη και χάρη στη δική του επιμονή οι υπόλοιποι καταφέραμε να αντικρούσουμε τους ενδοιασμούς του Francis. Η απόφαση υπήρξε σωστή. [Στη Βουλή των Κοινοτήτων] Ο John εκφώνησε έναν υπέροχο λόγο ανακοινώνοντας την επιβολή της ζώνης. Ούτε μια φωνή υψώθηκε εναντίον του και ο Jim Callaghan [ηγέτης των Εργατικών] ακούστηκε να λέει “απολύτως σωστό”. Έτσι, η ζώνη άρχισε να ισχύει από τα μεσάνυκτα της 11/12 Απριλίου.(…) Ο Haig ενημερώθηκε σχετικά λίγο πριν από την ανακοίνωση. Όταν συναντηθήκαμε την επομένη, μου είπε πως επρόκειτο για μια απόλυτα ορθή απόφαση.
(…) Πολύ φοβάμαι πως η υπέρμετρη αποφασιστικότητά μας προκάλεσε κάποιου είδους σοκ στον Al Haig και τους συμβούλους του, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονταν ο στρατηγός Walters, οι κ.κ. Enders και Ed Seaton, μέλη της αμερικανικής πρεσβείας στο Λονδίνο (ο πρέσβυς απουσίαζε). Από την αρχή είχε διαφανεί πως είχε έρθει ως διαμεσολαβητής. Ωστόσο, επιθυμούσε προηγουμένως να ενημερωθεί για τις θέσεις μας προτού μεταβεί στο Μπουένος Άιρες. Κατ’ επανάληψη διευκρινίσαμε ότι έπρεπε πρώτα να αποσυρθούν [από τα Falklands] όλες οι στρατιωτικές δυνάμεις της Αργεντινής, να αποκατασταθεί η Βρετανική διοίκηση (τότε ακριβώς είχαμε συνειδητοποιήσει ότι η Βρετανική κυριαρχία δεν είχε από νομικής απόψεως, μεταβληθεί από το γεγονός της εισβολής) και μόνο κατόπιν ήμασταν διατεθειμένοι να διαπραγματευτούμε με την Αργεντινή με γνώμονα τις επιθυμίες των κατοίκων. Ο Al Haig επιθυμούσε διακαώς να καταλήξουμε στη σύνταξη κοινού ανακοινωθέντος προτού αποχωρήσει. Δήλωσε πως κατά πάσα πιθανότητα ένα ενδιάμεσο χρονικό διάστημα επρόκειτο να μεσολαβήσει ανάμεσα στην αποχώρηση των Αργεντινών και την αποκατάσταση της Βρετανικής διοίκησης. Δεν ήταν όμως προετοιμασμένος να ενεργήσει ανάλογα. Μόλις αποχώρησε, ο στρατηγός Walters μου είπε: “πραγματικά σας αρμόζει ο χαρακτηρισμός της σιδηράς κυρίας”. (…) Πάντοτε έβρισκα, σε ολόκληρη τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, ότι ο Al Haig ήταν δίκαιος. Σκληρός, όντως πολύ σκληρός διαπραγματευτής, αλλά έντιμος στις σχέσεις του με εμάς και με τον Τύπο.
(…) Αναχώρησε για το B.A. [Μπουένος Άιρες]. Η Δύναμη Κρούσης συνέχιζε την πορεία της, το ίδιο και ο στρατιωτικός σχεδιασμός, με αυτοσυγκέντρωση και ενθουσιασμό. Ουδείς γνώριζε εάν επρόκειτο να χρησιμοποιηθεί. Όσο όμως πλησίαζε στον προορισμό της, τόσο περισσότερο υπήρχαν ελπίδες πως οι Αργεντινοί θα αποσύρονταν. Οφείλω να ομολογήσω ότι ποτέ δεν πίστεψα πραγματικά ότι ένα στρατιωτικό καθεστώς επρόκειτο να αποσύρει τις δυνάμεις του. Οι σκηνές στις πλατείες του B.A. (δημόσιες εμφανίσεις από τον εξώστη ενώπιον ενός κραυγάζοντος πλήθους) ήταν τόσο στομφώδεις που δεν μπορούσα να διανοηθώ την χούντα να υποχωρεί, παρά μόνο εάν εξασφάλιζε την κυριαρχία ως αντιστάθμισμα της απόσυρσης. (…) Ο Al Haig πέρασε δύσκολες στιγμές στο B.A. (…) Αποδείχτηκε αδύνατο για τους Αμερικανούς φίλους μας να γνωρίζουν με ποιόν ακριβώς διαπραγματεύονταν. Πρώτα με τον Galtieri, κατόπιν με την υπόλοιπη χούντα, τέλος, με τους στρατιωτικούς (50 πάνω-κάτω) πίσω από τη χούντα.
(…) Έτσι άνοιξε ένας μακρύς κύκλος διαπραγματεύσεων. (…) Δεν πρόκειται να ξεχάσω ποτέ τον πρώτο “γύρο”. Ο Haig συνοδευόταν εκ νέου από τον στρατηγό Walters και τον Enders. Ξεκίνησε αναπτύσσοντας προφορικά δικές του προτάσεις, οι οποίες, όπως καταλάβαμε, συζητήθηκαν στο Μπουένος Άιρες και θα μπορούσαν να καταλήξουν σε ένα σύμφωνο περί απόσυρσης.(…) Γρήγορα αντιληφθήκαμε πως δεν είχαμε σφαιρική εικόνα. 1. Ο Galtieri ήθελε να δει τη Δύναμη Κρούσης να έχει πάρει ήδη τον δρόμο της επιστροφής τη στιγμή της υπογραφής της συμφωνίας. Για πάνω από δυο ώρες επιχειρηματολογήσαμε ως προς το συγκεκριμένο σημείο, έως ότου δήλωσα πως δεν ήμουν προετοιμασμένη να αποδεχτώ κάτι τέτοιο. Η Δύναμη Κρούσης θα συνέχιζε. Πιθανή συμφωνία δεν συμπεριλάμβανε τη Ναυτική Αποκλειστική Ζώνη, η οποία είχε προσδιοριστεί στα 150 ναυτικά μίλια γύρω από τα Νησιά Φώκλαντς, Νότια Γεωργία και Νότια Σάντουιτς. 2. Οι Αργεντινοί (…) ήθελαν οι ομοεθνείς τους να έχουν τα ίδια με τους κατοίκους δικαιώματα διαμονής, ιδιοκτησίας και εργασίας.(…) Απαντήσαμε πως η όποια μεταβατική περίοδος δεν έπρεπε να μεταβάλλει τον τρόπο διαβίωσης στα νησιά. Οι νόμοι και η διοίκηση που προϋπήρχαν έπρεπε να συνεχιστούν. 3. Οι Αργεντινοί επέμεναν στην αναγκαιότητα αναφοράς σε πολλά ονομαστικά ψηφίσματα της Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών και πως οι διαπραγματεύσεις για το μακροπρόθεσμο μέλλον όφειλαν να στηριχτούν στα παραπάνω κείμενα. Επρόκειτο για διακηρύξεις βάσει των οποίων η Αργεντινή εμφανιζόταν να διαθέτει τίτλους επί των νήσων, όπως επίσης ότι ήταν πλέον η ώρα να τερματιστεί η δυτική αποικιοκρατία! Ουδεμία αναφορά στην αυτοδιάθεση!
(…) Διαπιστώσαμε ότι δεν ήταν δυνατό να συνεχίσουμε έτσι, μερικοί από εμάς μάλιστα θεωρούσαν πως είχαμε ήδη προχωρήσει μακριά σχετικά με την Ειδική Επιτροπή, την απόσυρση – ή μάλλον συμφωνία πως δεν επρόκειτο να εισχωρήσουμε εντός των αποκλειστικών ζωνών σε περίπτωση αποχώρησης των Αργεντινών. (…) Προέκυψαν προβλήματα σχετικά με τη χρήση της Νήσου της Αναλήψεως. Σχεδιάζαμε να συγκεντρώσουμε εκεί έναν τεράστιο αριθμό υλικού, αεροσκαφών και πλοίων, που απαιτούσε επιπλέον προσωπικό, χώρους αποθήκευσης και δεξαμενές καυσίμων. Πρακτικά, οι ΗΠΑ βοήθησαν εξαιρετικά. Όμως, το Β.Α. αντέδρασε, ζητώντας μια δήλωση, σύμφωνα με την οποία θα επιτρέπονταν μόνο “κανονικές” διευκολύνσεις. Κάτι τέτοιο θα μας έκανε τη ζωή αφόρητη και χρειάστηκε να επιμείνω πως, αν και η βάση ήταν Αμερικανική, το νησί ήταν κυρίαρχο Βρετανικό έδαφος με αποτέλεσμα να δυνάμεθα να το χρησιμοποιήσουμε όπως επιθυμούσαμε. Ευτυχώς ο Al Haig υπήρξε ιδιαίτερα συνεργάσιμος και το ζήτημα αξιοποίησης της Νήσου της Αναλήψεως δεν συμπεριλήφθηκε στη δήλωση.
(…) Ήταν σημαντικό να γνωρίζουμε επακριβώς το μέγεθος και τη διάταξη των αντιπάλων δυνάμεων, τις δυνατότητές τους, τις συνέπειες του Ανταρκτικού χειμώνα και τις διαθέσιμες επιλογές. Πολύς κόσμος είχε τότε διαμορφώσει την ιδέα πως αν οι διαπραγματεύσεις απέβαιναν άκαρπες, η Δύναμη Κρούσης θα μπορούσε να θέσει τα Φώκλαντς υπό καθεστώς αποκλεισμού και να προχωρήσει σε επιδρομές από μονάδες ειδικών δυνάμεων. Όποιος έτρεφε τέτοιου είδους ιδέες έπρεπε γρήγορα να τις αποποιηθεί. Πέρα από τις απώλειες σε αεροσκάφη (και τα δυο αεροπλανοφόρα διέθεταν μονο 20 Harriers [αεροσκάφη καθέτου απογείωσης/προσγείωσης]) οι δυσκολίες να τα διατηρήσουμε υπό θυελλώδεις καιρικές συνθήκες ήταν τεράστιες. Είχαμε απόλυτη συναίσθηση πως διαθέταμε ένα χρονικό διάστημα 2-3 εβδομάδων μέσα στον Μάιο, εντός του οποίου έπρεπε να αποβιβαστούμε, στο ποσοστό που κάτι τέτοιο ήταν εφικτό δίχως βαριές απώλειες. Σχεδόν αμέσως βρεθήκαμε αντιμέτωποι με προβλήματα όπως η αποστολή περαιτέρω ενισχύσεων σε άνδρες, αεροσκάφη και οπλισμό, η διαχείριση των αιχμαλώτων πολέμου, όπως και τι ακριβώς είμασταν διατεθειμένοι να πράξουμε σχετικά με την Νότιο Γεωργία και πότε. Δεν υπήρχαν περιθώρια αναβολής. Οι αποφάσεις έπρεπε να ληφθούν ταχύτατα. (…) Το M.O.D. [Υπουργείο Άμυνας] έκανε εξαιρετική δουλειά σε επίπεδο επιχειρησιακού σχεδιασμού και λογιστικής. Συνεχείς εντολές για επιπλέον εμπορικά πλοία, κανόνες εμπλοκής, στρατεύματα, υλοποιούνταν αποτελεσματικά και γρήγορα. (…) Η αρχική Δύναμη Κρούσης έδειχνε μεγάλη, ωστόσο, η πραγματική Αρμάδα έμελλε να ακολουθήσει.
(…) Βρισκόμουν στο Τσέκερς για το Σαββατοκύριακο και χρειάστηκε να επιστρέψω το Σάββατο στον αρ. 10 [πρωθυπουργική κατοικία] προκειμένου να δεχτώ ένα τηλεφώνημα από τον Πρόεδρο Reagan. Για κάποιο λόγο η απευθείας τηλεφωνική γραμμή στο Τσέκερς δεν λειτουργούσε σωστά. Από ότι φαινόταν, το B.A. διεκδικούσε κι άλλες υποχωρήσεις εκ μέρους μας – έστω κι αν αυτοί ήταν οι επιτιθέμενοι. Είπα πως δεν μπορούσαμε να υποχωρήσουμε παραπάνω και ο Πρόεδρος Reagan συμφώνησε πως δεν ήταν λογικό να ζητήσει από εμάς να το πράξουμε. Την Δευτέρα θελήσαμε να πληροφορηθούμε επακριβώς σε ποιο σημείο βρίσκονταν τα πράγματα και τι είδους κείμενο συζητείτο στο B.A. Αργότερα μέσα στην ημέρα έφτασαν οι λεπτομέρειες. Δεν ανταποκρίνονταν με τις απαιτήσεις μας ειδικότερα ως προς την προτεραιότητα, η οποία έπρεπε να δοθεί στις επιθυμίες των Νησιωτών. Ήταν σαφές πως η Αργεντινή επιδίωκε να διατηρήσει ό,τι είχε αποσπάσει δια της βίας. (…) Την επομένη, έχοντας παραλάβει μήνυμα από τον Haig, συμφωνήσαμε να μεταβεί ο Francis [Francis Pym, Υπουργός Εξωτερικών] στην Ουάσινγκτον μεταφέροντας τις δικές μας αντιπροτάσεις στις προτάσεις του Haig έτσι όπως τις είχε διαμορφώσει στο B.A. Οι τελευταίες ήταν τρομακτικές – ακόμα και ο Haig ομολόγησε πως αποτελούσαν εμφανές πισωγύρισμα σε σχέση με το κείμενο του Λονδίνου στο κάθε σημείο υψίστης σημασίας – τις διαπραγματεύσεις σε βάθος χρόνου, την ενδιάμεση άσκηση της διοίκησης και την απόσυρση. Ο στόλος μας θα σταματούσε σε απόσταση 1.750 ναυτικών μιλίων και εντός 15 ημερών θα αποσυρόταν στις συνηθισμένες επιχειρησιακές βάσεις ή περιοχές. (…) Το δικαίωμα διαμονής, ιδιοκτησίας και αξιοποίησης της περιοχής θα προωθούνταν και θα διευκολύνονταν ανάμεσα στα Νησιά και την Αργεντινή. Προβλέπονταν δυνατότητες αποζημίωσης για όσους κατοίκους δεν επιθυμούσαν να παραμείνουν. Επρόκειτο για πραγματική ανάληψη του ελέγχου κατά τη μεταβατική περίοδο. Πόσο μάλλον, που με την απόσυρση της Βρετανικής Δύναμης Κρούσης, οι Αργεντινοί θα μπορούσαν να επανέλθουν στρατιωτικά ανά πάσα στιγμή.(…) Συμφωνήσαμε ο Francis να κινηθεί με γνώμονα τις δικές μας αντιπροτάσεις και να ζητήσει την εγγύηση των ΗΠΑ για την ασφάλεια των Νήσων.
Το Σάββατο 24 Απριλίου ο Francis επέστρεψε από την Ουάσινγκτον. Η ημέρα εκείνη έμελλε να αποδειχτεί ως μια από τις πλέον κρίσιμες στο όλο ζήτημα των Φώκλαντς αλλά και για μένα προσωπικά. Νωρίς το πρωί του Σαββάτου ο Francis με επισκέφτηκε στο γραφείο του στον αρ. 10 προκειμένου να με ενημερώσει για τα αποτελέσματα της επίσκεψής του. Το κείμενο που έφερε μαζί του αποτελούσε πραγματικό ξεπούλημα. Διέφερε παρασάγγας από εκείνο του B.A. Ειδικότερα σε ένα σημείο ήταν κατά πολύ χειρότερο – οι ναυτικές μας δυνάμεις έπρεπε να παραμείνουν σε απόσταση 2.000 ναυτικών μιλίων ή ακόμη μακρύτερα με τη συμπλήρωση επτά ημερών έπειτα από τη συνομολόγηση της συμφωνίας. (…) Απάντησα στον Francis πως οι όροι, τους οποίους έφερε μαζί του, ήταν εντελώς απαράδεκτοι. Αφαιρούσαν από τους κατοίκους των Φώκλαντς την ελευθερία τους και από την Βρετανία την τιμή και το κύρος της. Ήταν εμφανές πως ο Haig του είχε επιβληθεί με το επιχείρημα ότι οι εχθροπραξίες επίκειντο και πως αυτή ήταν η τελευταία ευκαιρία για πολιτική λύση. (…) Ο ίδιος [Haig] έτρεφε επιφυλάξεις ως προς τη δυνατότητά μας να εξασφαλίσουμε μια ικανοποιητική στρατιωτική λύση και πίστευε πως με τον πρώτο πυροβολισμό, κάθε είδους διεθνής υποστήριξη θα εξανεμιζόταν. Ζήτησε να του έχουμε απαντήσει έως το απόγευμα του Σαββάτου, ώρα Ουάσινγκτον.
Προγραμματίσαμε συνεδρίαση για τις 6.15 μ.μ. του Σαββάτου. (…) Κάλεσα στον αρ. 10 τον Γενικό Εισαγγελέα. Λιγότερο από μια ώρα πριν από τη συνεδρίαση έφτασε, για να επιβεβαιώσει τους χειρότερους φόβους μου. Παρά τις ξεκάθαρες απόψεις μου, έτσι όπως του τις είχα εκθέσει το πρωΐ, ο Francis συνέταξε ένα υπόμνημα προς την Επιτροπή, με το οποίο εισηγείτο την αποδοχή των όρων του Haig. Στο υπόμνημα παραδεχόταν πως υπήρχαν αυτονόητες αντιρρήσεις επί της αρχής. Όμως, παρά τις τελευταίες καθώς και τις δυσκολίες που θα ανέκυπταν σε επίπεδο Κοινοβουλίου και κοινής γνώμης, τασσόταν υπέρ της αποδοχής του σχεδίου υποστηρίζοντας ότι ο συγκεκριμένος συμβιβασμός προσέφερε την καλύτερη ευκαιρία για μια πολιτική επίλυση, κατά πολύ προτιμότερη από την εναλλακτική στρατιωτική επιλογή. Ένας πρώην Υπουργός Άμυνας και νυν Υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας εισηγείτο την ειρήνη με τόσο μεγάλο κόστος. Εάν κατάφερνε να περάσει τη γραμμή του στους κόλπους της Επιτροπής θα έπρεπε να αποχωρήσω από την εξουσία.
(…) Η συνεδρίαση ξεκίνησε με τον Υπουργό Εξωτερικών να καταθέτει το υπόμνημά του εισηγούμενος την αποδοχή του τελευταίου. Όμως, 5 ώρες δικής μου προετοιμασίας δεν απέβησαν άσκοπες. Επανήλθα στο κείμενο άρθρο προς άρθρο, ζητώντας από εκείνον να εξηγήσει τι ακριβώς εννοούσε – πως φτάσαμε σε σημείο να αποδεχόμαστε όσα είχαμε προηγουμένως απορρίψει, για ποιο λόγο δεν επιμείναμε σε ένα μίνιμουμ αυτοδιάθεσης, γιατί φτάσαμε σε σημείο να αποδεχόμαστε ουσιαστικά απεριόριστο εποικισμό από τους Αργεντινούς και απόκτηση ιδιοκτησίας σε ισότιμη βάση. Ο Michael Havers [Γενικός Εισαγγελέας] στήριξε τις θέσεις μου. Ο Cecil [Parkinson] έδειξε προβληματισμένος με το σχέδιο της συμφωνίας, που δεν του άρεσε καθόλου. Ο John Nott [Υπουργός Άμυνας] επέσπευσε τη διαδικασία, υποστηρίζοντας πως δεν τον εκπροσωπούσε, συμφωνώντας ότι δεν μπορούσαμε να αποδεχθούμε το σχέδιο. Πρότεινε να μην το σχολιάσουμε καθόλου, λέγοντας στον Haig να το υποβάλει στους Αργεντινούς. Σε περίπτωση που το αποδέχονταν, θα περιερχόμασταν ασφαλώς σε δύσκολη θέση. Θα μπορούσαμε, όμως, να θέσουμε το όλο θέμα στο Κοινοβούλιο υπό το φως της προαναφερθείσας αποδοχής. Εάν (η χούντα) το απέρριπτε (πιστεύαμε πως αυτό ακριβώς θα έπραττε επειδή ήταν αδύνατο για ένα στρατιωτικό καθεστώς να αποσύρει τις δυνάμεις του), τότε θα ήμασταν σε θέση να προτρέψουμε τις ΗΠΑ να συνταχθούν με εμάς, κάτι που ο Haig είχε αφήσει να εννοηθεί αρκεί να μην ήμασταν εμείς εκείνοι που θα διέκοπταν τις διαπραγματεύσεις. Αυτό ακριβώς αποφασίσαμε. (…) Έτσι, η “κρίση” ξεπεράστηκε. Μια κρίση, η οποία είχε ως διακύβευμα την τιμή της Βρετανίας.
Κι άλλα συνέβησαν την εβδομάδα εκείνη. Την Πέμπτη ο Galtieri επισκέφτηκε τα Φώκλαντς και λουστήκαμε την παρουσία του εκεί μέσα από τις οθόνες της τηλεόρασής μας. Όμως, ένα άλλο ζήτημα έκανε τη διαφορά εκείνο το σαββατιάτικο απόγευμα, προκαλώντας βαθιά αίσθηση. Την Πέμπτη το απόγευμα (22 Απριλίου) ο Αρχηγός του Επιτελείου [ναύαρχος Lewin] με επισκέφτηκε επειγόντως, συνοδευόμενος από τον John Nott. Οι ειδικές μας δυνάμεις είχαν αποβιβαστεί σε έναν παγετώνα στη Νότιο Γεωργία προκειμένου να προβούν σε μια αναγνωριστική επιχείρηση. Ο ισχυρός άνεμος είχε διώξει το χιόνι μακριά και δεν υπήρχε δυνατότητα να σκάψουν και να προφυλαχθούν από το ψύχος. Διαμήνυσαν στο HMS Antrim ζητώντας να στείλει ελικόπτερα για να απεγκλωβιστούν. Το πρώτο ελικόπτερο, πλησιάζοντας, συνετρίβη εξαιτίας της χαμηλής ορατότητας. Το ίδιο συνέβη και με το δεύτερο. Δεν γνωρίζαμε κατά πόσο υπήρξαν απώλειες σε ανθρώπινες ζωές. Επρόκειτο για πολύ κακή αρχή της εκστρατείας. Άραγε το κουράγιο και η ανδρεία μας θα κάμπτονταν από τον καιρό; Προτού καλά-καλά ξεκινήσουμε είχαμε χάσει 2 ελικόπτερα και 16 ή 17 πληρώματα (…). Ένα τρίτο (τύπου Wessex) κατάφερε τελικά να προσγειωθεί αργότερα πάνω στον παγετώνα και να περιμαζέψει όλους τους άνδρες καθώς και τα πληρώματα των δυο ελικοπτέρων με ασφάλεια. Τι έξοχος πιλότος! Μήνες αργότερα, όταν τον Ιανουάριο του 1983 επισκέφτηκα τα Φώκλαντς, συναντήθηκα μαζί του επί του HMS Antrim. Θαυμάσιος άνθρωπος, μετριόφρων και γνήσιος επαγγελματίας. Μου διηγήθηκε πως ποτέ άλλοτε δεν είχαν επιβιβαστεί τόσο πολλά άτομα στο ελικόπτερό του. Όλα πήγαν καλά χάρη στο κουράγιο, την επιδεξιότητα και την ψυχραιμία του.
(…) Στη συνέχεια, έπειτα από το δύσκολο και αποφασιστικό Σάββατο, τα πράγματα άρχισαν να γυρίζουν ευνοϊκά για εμάς στη Νότιο Γεωργία. Οι δυνάμεις μας αποβιβάστηκαν την Κυριακή και κατέλαβαν το Γκρυτβίκεν. Ένας από τους ναυτικούς μας εντόπισε ένα Αργεντινό υποβρύχιο (Santa Fe) στην επιφάνεια, έτοιμο να καταδυθεί. Αιχμαλωτίστηκε εύκολα. (…) Πληροφορήθηκα τα νέα στο Τσέκερς αργά το απόγευμα και πήγα αμέσως να συναντήσω την Βασίλισσα στον πύργο του Ουίνδσορ. Αισθανόμουν υπέροχα που την ενημέρωσα προσωπικά πως η εξουσία της είχε αποκατασταθεί σε ένα από τα νησιά. Επέστρεψα στον αρ. 10 εν αναμονή της επιβεβαίωσης της είδησης και ενόψει της δημοσιοποίησής της. Ήμουν της άποψης πως η τιμή της ανακοίνωσης ανήκε στον John Nott, για αυτό και τον κάλεσα στον αρ. 10. Ο κ. Macdonald (Εκπρόσωπος Τύπου του Υπουργείου Άμυνας) ήρθε και εκείνος. Όλοι μαζί συντάξαμε το Δελτίο Τύπου. Βγήκαμε μπροστά από το κτήριο και ανακοινώσαμε την είδηση μπροστά στις συγκεντρωμένες εκεί κάμερες.
The Empire Strikes Back – Retaking South Georgia 1982
Η ανακατάληψη της Νοτίου Γεωργίας γέννησε στους κατοίκους των Φώκλαντς μεγάλες ελπίδες. Ο Τύπος συνήγαγε το συμπέρασμα πως η απελευθέρωσή τους ήταν απλό ζήτημα ημερών. Χρειάστηκε να περάσουν πολλές αγωνιώδεις ημέρες και εβδομάδες ολόκληρες έως ότου αυτό συμβεί. (…) Είχαμε ακόμα μπροστά μας πολύ σχεδιασμό. Μας ανησυχούσε απελπιστικά η παρουσία των Αργεντινών υποβρυχίων καθώς και εκείνη του αεροπλανοφόρου Veinticinco de Mayo και της συνοδείας του. Αποτελούσαν πραγματική απειλή για οποιουδήποτε είδους απόβαση. (…) Την επομένη, συμφωνήσαμε να αναγγείλουμε την επιβολή πλήρους Ζώνης Αποκλεισμού. Αφορούσε ολόκληρο τον θαλάσσιο και εναέριο χώρο. Σήμαινε πως έπρεπε να πράξουμε τα πάντα προκειμένου να καταστήσουμε ανενεργό το αεροδρόμιο του Πορτ Στάνλεϋ.
(…) Είχαμε όλοι μας απόλυτη συναίσθηση πως οι διαπραγματεύσεις δεν επρόκειτο να παραταθούν επ’ αόριστο. Σύντομα θα καλούμασταν να λάβουμε κρίσιμες αποφάσεις σχετικά με μια απόβαση. Ήμουν ενήμερη των διεργασιών, οι οποίες λάμβαναν χώρα στο MOD με αντικείμενο την εκπόνηση αναλυτικών σχεδίων δράσης και την επιλογή των ακτών απόβασης. Μια αίσθηση δυσφορίας ήταν διάχυτη μεταξύ των βουλευτών επειδή είχαμε ενδεχομένως υποχωρήσει πέραν του δέοντος στις διαπραγματεύσεις. Ωστόσο, επικρατούσε η άποψη πως έπρεπε να συνεχίσουμε και να μην προχωρήσουμε σε χρήση στρατιωτικών μέσων παρά μόνο εφόσον οι διαπραγματεύσεις ναυαγούσαν ολοκληρωτικά. Έχοντας επίγνωση του περιορισμένου χρονοδιαγράμματος, δήλωνα διαρκώς ενώπιον του Κοινοβουλίου ότι καμία προσφυγή σε τέτοιου είδους μέσα δεν επρόκειτο να λάβει χώρα με τις διαπραγματεύσεις σε εξέλιξη. Και αυτό ακριβώς συνέβη.
(…) Ο Haig κοινοποίησε στους Αργεντινούς το κείμενό του την Τρίτη (27 Απριλίου) θέτοντας προθεσμία για απάντηση έως τα μεσάνυκτα (ώρα B.A.) της 27/28 Απριλίου. Βέβαια, έως τότε είχαμε ανακαταλάβει τη Νότιο Γεωργία αλλά οφείλαμε, σύμφωνα με το κείμενό του, να αποσύρουμε τις μισές από τις δικές μας δυνάμεις εντός των επομένων 7 ημερών. Δεν θα μπορούσαμε ποτέ να αποδεχτούμε αυτή τη φόρμουλα. Ωστόσο, υπέβαλε το κείμενό του στη Χούντα με τρόπο ιδιαίτερα κατηγορηματικό. Ουδεμία τροποποίηση ήταν ανεκτή και υπήρξε κάθετος ως προς τον σεβασμό της χρονικής προθεσμίας. Πρόσθεσε ότι σε περίπτωση που δεν λάμβανε απάντηση εγκαίρως, θα θεωρούσε τις προτάσεις του ως απορριφθείσες. Στη συνεδρίαση της Επιτροπής την ίδια ημέρα (Τρίτη 27 Απριλίου) γνωρίζαμε πως τα χρονικά περιθώρια είχαν στενέψει. Ενεργοποιήσαμε την άλλη διαδικασία, εκείνη των πρώτων στρατιωτικών αποφάσεων – π.χ. θα διακινδυνεύαμε τη χρήση των ανεφοδιασμένων εν πτήσει βομβαρδιστικών Vulcan για να εξουδετερώσουμε το αεροδρόμιο του Πορτ Στάνλεϋ τη στιγμή της άφιξης της Δύναμης Κρούσης; Ο επιταχθείς εμπορικός στόλος είχε στο μεταξύ αποκτήσει μεγάλες διαστάσεις η δε ταχύτητα, με την οποία είχαν ολοκληρωθεί οι εργασίες μεταποίησης στα σκάφη Canberra και Uganda, αποτελούσε τρανή απόδειξη του τι ήταν ικανή η Βρετανία να πετύχει. (…) Βεβαίως διακατεχόμασταν από αγωνίες. (…) Η Αρμάδα μας ήταν δυνατό να πληγεί από το δικό τους [Αργεντινό] αεροπλανοφόρο καθώς και από υποβρύχια. Το ενδεχόμενο βύθισης ενός πλοίου φορτωμένου με στρατιώτες ήταν εφιαλτικό. Την ίδια ημέρα επιτρέψαμε στα αεροσκάφη Vulcans & Hercules να μετασταθμεύσουν στη Νήσο της Αναλήψεως για παν ενδεχόμενο. Στον διπλωματικό τομέα τα πράγματα δεν εξελίχτηκαν με την ταχύτητα που είχαμε προβλέψει – αν και οι στρατιωτικές προετοιμασίες συνεχίζονταν με τον ίδιο ρυθμό.
Η προθεσμία για απάντηση εκ μέρους των Αργεντινών είχε εκπνεύσει και δόθηκε παράταση 24 επιπλέον ωρών. Ως νέα προθεσμία είχαν οριστεί τα μεσάνυκτα (ώρα Ουάσινγκτον) της Πέμπτης προς Παρασκευή 29/30 [Απριλίου]. Αργότερα μέσα στην ημέρα ενημερώσαμε την Κυβέρνηση σε πλήρη σύνθεση. Όλοι συμμερίστηκαν την άποψή μας πως μια διαδοχή χρονικών παρατάσεων μπορούσε να αποβεί ολέθρια. Έπειτα από τη συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου διαμύνησα στον Πρόεδρο Reagan πως, κατά την άποψή μας, έπρεπε να θεωρήσει ότι οι Αργεντινοί είχαν απορρίψει τις Αμερικανικές προτάσεις. Είχαν αγνοήσει τις προθεσμίες, ο δε Costa Méndez [Υπουργός Εξωτερικών] είχε στείλει επιστολή προς τον Haig υποστηρίζοντας πως οι Αμερικανικές προτάσεις υπολείπονταν των Αργεντινών απαιτήσεων σχετικά με το θέμα της κυριαρχίας. Ο Al Haig είχε παλαιότερα δηλώσει στον Francis ότι είχε καταστήσει σαφές προς τη Χούντα πως σε περίπτωση απόρριψης, οι ΗΠΑ επρόκειτο να στηρίξουν εμάς. Θεωρούσαμε πως τα πράγματα είχαν φτάσει πλέον σε αυτό το σημείο. (…) Ο Πρόεδρος, ο Al Haig και πιστεύμε ο κ. Weinberger [Υπουργός Άμυνας] υπήρξαν υπέροχοι. Αργότερα την Παρασκευή, ο Haig ανακοίνωσε δημόσια την πλήρη υποστήριξή του, υπό την μορφή επιβολής εμπάργο όπλων σε βάρος της Αργεντινής, συνοδευόμενου από περιορισμούς οικονομικής φύσεως. (…) Αυθημερόν αποφασίσαμε να μεταβεί ο Francis στις ΗΠΑ προκειμένου να συναντηθεί με τον Haig, να επισκεφτεί τα Ηνωμένα Έθνη και να συνομιλήσει με τον Perez de Cuellar [ΓΓ του ΟΗΕ]. Εξετάσαμε και το ενδεχόμενο να μεταβεί στα Φώκλαντς κλιμάκιο του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού. (…) Την ίδια ημέρα τέθηκε σε ισχύ η Πλήρης Ζώνη Αποκλεισμού.
The Falklands War. Caspar Weinberger and Francis Pym Interviews,
Thames TV 27/5/1982
[Συνεχίζεται]
Μετάφραση από το πρωτότυπο: Γιάννης Μουρέλος
