Ηλίας Δ. Μαριολάκος
Οι θεοί των Αρχαίων Ελλήνων μέχρι την τρίτη γενιά
Μέρος Β΄: Τρίτη γενιά
Τα παιδιά της Γαίας και του Ουρανού
Στην τρίτη γενιά υπάγονται πολλές γνωστές γενιές θεών και θεοτήτων, όπως οι Τιτάνες και οι Τιτανίδες, οι Κύκλωπες και οι Εκατόγχειρες. Άπαντες προέρχονταν από την ένωση της Γαίας με τον Ουρανό. Αντίθετα, οι Γίγαντες, οι Ερινύες και οι Νύμφες Μελίαι προέρχονταν από το αίμα του Ουρανού, έπειτα από την απόπειρα ευνουχισμού του τελευταίου που έκανε ο γιος του, Κρόνος. Η τρίτη γενιά θεών και θεοτήτων, που επειδή προέρχονται από τον Ουρανό ονομάζονται και Ουρανίδες, είναι η πιο ενδιαφέρουσα από φυσικογεωλογική άποψη. Σε αυτήν υπάγονται θεοί και θεότητες που αποτελούν, όμως, ομάδες με ίδια περίπου χαρακτηριστικά. Συμπεριφέρονται ως ομάδες θεών που αντιπαρατίθενται τόσο μεταξύ τους όσο και με τους θεούς της επόμενης (τέταρτης) γενιάς, και κυρίως με τα παιδιά της Ρέας και του Κρόνου. Αξιοσημείωτο είναι ότι, πολλές φορές, ορισμένες ομάδες, όπως οι Γίγαντες ή οι Εκατόγχειρες, χρησιμοποιούνται από τους θεούς της τέταρτης γενιάς στον αγώνα εναντίον μιας άλλης ομάδας θεοτήτων της γενιάς τους, των Τιτάνων.
Μέχρι τη δεύτερη γενιά των θεών, δηλαδή μέχρι την ολοκλήρωση της δημιουργίας των διαφόρων μορφοδομών στην επιφάνεια της Γης (όρη, πόντος), η ζωή δεν έχει ακόμα εμφανιστεί. Αρχίζει αμέσως μετά τη δημιουργία του υλικού κόσμου, με τη γέννηση των πρώτων δώδεκα θεών, οι οποίοι ανήκουν πλέον στην τρίτη γενιά. Πρόκειται για τους Τιτάνες. Οι δώδεκα αυτοί πρώτοι θεοί δεν προέρχονται από ένα είδος παρθενογένεσης, όπως εκείνοι της προηγούμενης γενιάς, αλλά από ερωτική συνεύρεση της Γαίας με τον Ουρανό. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το ότι, ενώ οι θεοί της τρίτης γενιάς δημιουργούνται έπειτα από τη διαμόρφωση των φυσικογεωλογικών συστημάτων (όρη, πόντος), άλλα σημαντικότατα φυσικογεωγραφικά συστήματα όπως είναι οι ποταμοί, δεν έχουν ακόμη κάνει την εμφάνισή τους στη θεογονία.
Οι Τιτάνες
Τιτάνες ονομάζονται τα παιδιά του Ουρανού και της Γαίας. Ανήκουν στην αρχέγονη γενιά θεών, από την οποία θα προκύψει αργότερα εκείνη των έξι πρώτων Ολύμπιων θεών αλλά και άλλων θεοτήτων, που έχουν διαδραματίσει σημαίνοντα ρόλο την περίοδο που το ανθρώπινο γένος στον αιγαιακό και περιαιγαιακό χώρο διαμόρφωνε τις πρώτες οργανωμένες κοινωνίες του. Οι πιο γνωστοί Τιτάνες είναι ο Ωκεανός, ο Κοίος, ο Κρείος, ο Υπερίων, ο Ιαπετός και ο νεότερος όλων, ο Κρόνος. Από τις Τιτανίδες περισσότερο γνωστές είναι η Θεία, η Ρέα, η Θέμις, η Μνημοσύνη, η Φοίβη και η Τηθύς. Πολλοί εντάσσουν στους Τιτάνες τους Εκατόγχειρες και τους Κύκλωπες, ενώ άλλοι προσθέτουν στους έξι παραπάνω τον Τιτάνα, τον Σάρονα, τον Άνυτο, τον Φαέθοντα, τον Άτλαντα, τον Προμηθέα και άλλους.
Ο Όμηρος αποκαλεί Τιτάνες όλους τους κύριους θεούς πριν από τους Ολύμπιους, εξαιρουμένων των Ιαπετού και Κρόνου. Πράγματι, οι Τιτάνες αποτελούν ουσιαστικά το πρώτο δωδεκάθεο. Σε αυτούς πίστεψαν οι προϊστορικοί κάτοικοι την εποχή που ήταν ανήμποροι να αντισταθούν στα εξαιρετικά έντονα έως ακραία φυσικογεωλογικά καταστροφικά φαινόμενα, τα οποία συνδέονταν πρωτίστως με την τήξη των παγετώνων. Υφίσταται και η εκδοχή πως οι Τιτάνες ήταν οι αρχέγονες δυνάμεις που φανερώθηκαν αμέσως μόλις δημιουργήθηκε ο υλικός κόσμος. Πρόκειται δηλαδή για προσωποποίηση και θεοποίηση των φυσικών δυνάμεων στην αρχική τους μορφή, όταν ακόμα στην ύλη υπερτερούσαν οι συνθήκες του χάους έναντι εκείνων του νόμου και της τάξης.
Έως ότου ευνουχισθεί από τον Κρόνο, ο Ουρανός κυριαρχούσε, ενώ τα παιδιά του, τα οποία και αποστρεφόταν, βρίσκονταν στα έγκατα της Γης. Ίσως επειδή οι εξωγενείς δυνάμεις δεν ήταν το μεγάλο πρόβλημα, λόγω σταθερότητας του κλίματος την εποχή εκείνη των παγετώνων, παρότι δυσμενέστερο σχετικά με μεταγενέστερες εποχές. Αντικατάσταση των ενδογενών δυνάμεων από τις εξωγενείς, όμως, σημαίνει απαρχή μιας νέας περιόδου, όπου κυριαρχούν διαφορετικές δυνάμεις. Μια τέτοια ξεκινάει με την κλιματική μεταβολή του 18.000 π.α.σ. Ανάλογες αναφορές υπάρχουν επίσης και στις θεογονίες άλλων λαών, γεγονός αναμενόμενο από τη στιγμή που οι κλιματικές αλλαγές είχαν παγκόσμιο χαρακτήρα έστω και αν τα κλιματικά χαρακτηριστικά διαφέρουν κατά τόπους.
Από τους Τιτάνες, ο Ωκεανός, ο Άτλας και ο Κρόνος για μακρύ χρονικό διάστημα υπήρξαν μεγάλοι κατακτητές και εξερευνητές, επεκτείνοντας τις δραστηριότητές τους πέρα από τα στενά όρια του αιγαιακού και περιαιγαιακού χώρου. Κατέκτησαν ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο και έδωσαν το όνομά τους σε τεράστιες περιοχές, οι οποίες εξακολουθούν να ονομάζονται έτσι. Η απέραντη θάλασσα έλαβε αρχικά το όνομα Ωκεανός και στη συνέχεια τον χαρακτηρισμό Ατλαντικός. Στον Άτλαντα οφείλει επίσης το όνομά του το όρος Άτλας, στην Αφρική. Τέλος, ο βόρειος Ατλαντικός αναφέρεται και ως Κρόνιον Πέλαγος. Επειδή η πέραν της Μεσογείου δραστηριότητα των τριών προαναφερθέντων Τιτάνων χρονολογείται έπειτα από την Τιτανομαχία, ας δούμε όσα συνέβησαν σε αυτή την τρομερή σύγκρουση και πότε περίπου.
Τιταμομαχία
Η Τιτανομαχία είναι μία από τις σημαντικότερες συγκρούσεις που έλαβαν χώρα στην ελληνική μυθολογία μεταξύ θεών διαφορετικών γενιών. Ορισμένα από τα ερωτήματα που συνδέονται με αυτήν είναι πότε έγινε, με βάση τις υπάρχουσες πληροφορίες και πότε πρέπει να έγινε, με γνώμονα τις φυσικογεωλογικές μεταβολές του ευρύτερου περιαιγαιακού χώρου. Σύμφωνα με τον Θαλλό, ιστορικό του 1ου μ.Χ. αιώνα, η Τιτανομαχία έλαβε χώρα 322 χρόνια πριν από τη διενέργεια της πολιορκίας της Τροίας. Σημειωτέον πως η καταστροφή της Τροίας τοποθετείται προς το τέλος της Μυκηναϊκής Εποχής και μετά την περίοδο του Ηρακλή.
Όταν ο Κρόνος κυριάρχησε μετά τον παραμερισμό του Ουρανού, θέλοντας να κυβερνήσει απερίσπαστος έδεσε τους Εκατόγχειρες και τους Κύκλωπες και τους έκλεισε στα έγκατα της Γης. Αξιοσημείωτο είναι ότι παρόμοιοι πόλεμοι περιγράφονται και σε μυθολογίες άλλων λαών, όπως στα ινδικά έπη, γνωστά και ως Μαχαγιάνα και Μαχαμπαράτα. Μέχρι την απόλυτη κυριαρχία των γνωστών δώδεκα θεών του Ολύμπου έχουν προηγηθεί δύο, κατ’ ελάχιστον, μεγάλες συγκρούσεις μεταξύ των θεών ή θεοτήτων της τρίτης και της τέταρτης γενιάς. Πρόκειται αρχικά για την Τιτανομαχία και κατόπιν για τη Γιγαντομαχία.
Με την Τιτανομαχία καθορίζεται η νέα φυσικογεωγραφική και γεωδυναμική τάξη πραγμάτων. Θεμελιώδης αιτία της Τιτανομαχίας ήταν ο αγώνας του Δία να κυριαρχήσει εις βάρος του πατέρα του, Κρόνου. Δίας επομένως εναντίον Κρόνου. Σύμφωνα με τη δική μου ερμηνεία, οι νέες φυσικογεωλογικές συνθήκες εναντίον των παλαιών. Η Τιτανομαχία ολοκληρώνεται την εποχή του χαλκού, ενώ έως τότε η μάχη διεξήγετο και από τις δύο πλευρές με αστραπές, βροντές, σεισμούς, τεράστια κύματα, ογκόλιθους, αλλά ποτέ με δόρατα, βέλη και ασπίδες.
Τι μπορεί άραγε να υποδηλώνουν όλα αυτά; Τι άλλο παρά ότι πρόκειται για μια περίοδο έντονων ανακατατάξεων λόγω σεισμών, ηφαιστειακής δραστηριότητας, έντονων υδρομετεωρολογικών και ωκεανογραφικών φαινομένων, μεταξύ των οποίων και τσουνάμι, που όμως κάποτε διακόπτονται με το χάλκινο αμόνι που πέφτει από τον ουρανό και τον χάλκινο φραγμό. Πότε λοιπόν έφτασε το χάλκινο αμόνι, αν όχι κατά τη διάρκεια της Χαλκολιθικής Εποχής;
Να σημειωθεί πως η σύγκρουση μεταξύ των θεών του Ολύμπου και των Τιτάνων αποτυπώνεται ανάγλυφα στη γνωστή μαρμάρινη ζωφόρο του μεγάλου ναού του Δία στην Πέργαμο, έργο του 190 π.Χ. και που εκτίθεται στο ομώνυμο Μουσείο του Βερολίνου.
Great Altar of Zeus and Athena at Pergamon
Διάφοροι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν ότι κατά την προϊστορική αρχαιότητα διεξήχθησαν τρεις τιτανομαχίες, η πλέον γνωστή εκ των οποίων είναι η τρίτη.
Πολλοί πιστεύουν ότι οι Τιτάνες δεν ήσαν μόνο έξι, αλλά περισσότεροι. Μεταξύ αυτών ήταν ο Τιτάν, που θεωρείτο μάλιστα και πρωτότοκος. Για τον λόγο αυτό θα έπρεπε να είναι ο διάδοχος του Ουρανού μετά την πτώση του τελευταίου. Η Γαία όμως, που αγαπούσε περισσότερο τον Κρόνο, κατάφερε να πείσει τον Τιτάνα να παραχωρήσει την βασιλεία στον τελευταίο, κάτι, στο οποίο ο Τιτάν συγκατάνευσε υπό την προϋπόθεση ότι ο ίδιος θα αναλάμβανε την ανατροφή των αρσενικών απογόνων του ώστε το βασίλειο να επέστρεφε κάποτε σε αυτούς. Ο Κρόνος αθέτησε τη συμφωνία και ζευγαρώνοντας με την αδελφή του Ρέα άρχισε να αποκτά απογόνους, μεταξύ των οποίων τον Ποσειδώνα και τον Δία. Κατόπιν τούτου, ο Τιτάν κήρυξε τον πόλεμο κατά του Κρόνου και, από κοινού με τους άλλους Τιτάνες, τον φυλάκισε. Αυτή είναι η Πρώτη Τιτανομαχία που διεξήχθη μεταξύ Τιτάνων για την εξουσία, η οποία τελικά πέρασε από τον Κρόνο στον Τιτάνα.
Η Δεύτερη Τιτανομαχία πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του Δία, ο οποίος όταν πληροφορήθηκε ότι ο Τιτάν είχε φυλακίσει τον πατέρα του, τον Κρόνο, συγκέντρωσε στρατεύματα στην Κρήτη, τον ελευθέρωσε και τον αποκατέστησε στον θρόνο.
Ο Κρόνος όμως, φοβούμενος και υποπτευόμενος τον Δία, προσπάθησε να τον δολοφονήσει συνεργαζόμενος με άλλους Τιτάνες, αφού προηγουμένως έκλεισε τους Κύκλωπες και τους Εκατόγχειρες στα έγκατα της Γης. Ο Δίας τότε, αφού συμμάχησε με όλους τους άλλους θεούς, στράφηκε εναντίον των Τιτάνων. Πρόκειται για την Τρίτη Τιτανομαχία. Παρά τη σφοδρότητα της μάχης, που κράτησε επί μακρόν, δεν διαφαινόταν ποια πλευρά θα υπερίσχυε στο τέλος. Τότε η Γαία συμβούλεψε τον Δία να απελευθερώσει τους Εκατόγχειρες και να τους προσεταιριστεί όπερ και συνέβη. Τη μάχη κέρδισε η γενιά του Δία, με τη συνδρομή των τριών Εκατόγχειρων, οι οποίοι άρχισαν να εκσφενδονίζουν τεράστια βράχια εναντίον των Τιτάνων μέχρι που τους σκέπασαν ολοκληρωτικά. Με τον τρόπο αυτό τους συνέλαβαν και αφού τους αλυσόδεσαν, τους κατέβασαν βαθειά στα έγκατα της Γης, στα Τάρταρα, όπου έβαλαν να τους φυλάνε οι Εκατόγχειρες.
Συνοψίζοντας τα παραπάνω, δύνανται να γίνουν οι ακόλουθες παρατηρήσεις από γεωμυθολογική άποψη:
-
Η ολοκλήρωση των διαφόρων φάσεων της Τιτανομαχίας συμπίπτει ουσιαστικά με την έναρξη της Χαλκολιθικής Εποχής. Επομένως, το τέλος του όποιου θρησκευτικο-πολιτικού καθεστώτος και της όποιας κοινωνικο-οικονομικής κατάστασης που προϋπήρχε συμπίπτει με το νέο κλιματολογικό καθεστώς, που σταθεροποιείται πλέον, συγκριτικά με ό,τι συνέβαινε τις προηγούμενες εποχές.
-
Οι Τιτάνες, ως προσωποποίηση των μεταβαλλόμενων φυσικογεωλογικών συνθηκών, δεν είναι απαραίτητοι πλέον στον ευρύτερο αιγαιακό χώρο που, πέραν της κλιματικής σταθεροποίησης, αποκτά και την τελική του γεωμορφολογική εικόνα.
Σχετικά με την τύχη των Τιτάνων μετά την κυριαρχία των θεών του Ολύμπου υπάρχουν δύο απόψεις. Σύμφωνα με την πρώτη, οι Τιτάνες κυνηγήθηκαν και εξαφανίστηκαν από προσώπου γης. Εξαίρεση αποτελεί ο Προμηθέας που δραστηριοποιείται στη Μυκηναϊκή Εποχή. Σύμφωνα με τη δεύτερη, οι Τιτάνες εξορίστηκαν. Ο Δίας, τον μεν Άτλαντα εξορίζει στο βορειοδυτικό τμήμα της Αφρικής, ενώ τον Κρόνο φυλακίζει σε κάποιο νησί δυτικά της Ωγυγίας. Ο Ωκεανός, ο οποίος σημειωτέον δεν συμμετείχε στην Τιτανομαχία, γίνεται βασιλιάς στη Δυτική Αφρική και φαίνεται ότι ασχολήθηκε με την απέραντη θάλασσα που εκτείνεται δυτικά της Αφρικής και στην οποία δίνει το όνομά του. Ο Ωκεανός έφτασε στο συγκεκριμένο απέραντο πέλαγος νωρίτερα από τον αδελφό του, Άτλαντα.
Οι Ουρανίδες ή Ουρανίωνες
Έπειτα από τη γέννηση των έξι Τιτάνων και των έξι Τιτανίδων, τέκνων της Γαίας και του Ουρανού που αποτελούν ουσιαστικά το πρώτο δωδεκάθεο, γεννήθηκαν και διάφορες άλλες κατηγορίες θεοτήτων, γνωστές ως Ουρανίδες ή Ουρανίωνες. Στους Ουρανίδες υπάγονται οι Κύκλωπες και οι Εκατόγχειρες, καθώς επίσης οι Γίγαντες, οι Ερινύες και οι Μελίες Νύμφες, που δεν έχουν προέλθει από την ένωση της Γαίας και του Ουρανού, αλλά από το αίμα του τελευταίου που έσταξε πάνω στο σώμα της Γαίας έπειτα από τον ακρωτηριασμό του από τον Κρόνο. Εν ολίγοις, πρόκειται για μια κατηγορία μυθικών όντων ανάμεσα στους θεούς και τους ανθρώπους.
Υπάρχει η εκδοχή πως όλα αυτά τα μυθικά όντα, που ανήκουν στην τρίτη γενιά, δραστηριοποιήθηκαν πολύ πριν από την περίοδο των κατακλυσμών και συγκεκριμένα των δυο γνωστότερων, ήτοι του Ωγύγη και του Δευκαλίωνα, ενώ σύμφωνα με μια δεύτερη εκδοχή, οι Ουρανίωνες εμφανίστηκαν στη Γη προτού δημιουργηθούν οι άνθρωποι. Η δεύτερη άποψη προφανώς και δεν ευσταθεί, από τη στιγμή κατά την οποία οι διάφοροι θεοί και θεότητες είναι δημιουργήματα του ανθρώπινου είδους.
Αν και γνήσια τέκνα του Ουρανού και της Γαίας, οι Κύκλωπες, που γεννήθηκαν μετά τους έξι Τιτάνες και τις έξι Τιτανίδες, οφείλουν το όνομά τους στο γεγονός ότι, όπως αναφέρει ο Ησίοδος, είχαν ένα στρογγυλό μάτι (κύκλος + ωψ [μάτι]) στο μέσον του μετώπου. Τρεις είναι οι πιο γνωστοί Κύκλωπες: ο Βρόντης, που συμβολίζει τον κρότο της βροντής, ο Στερόπης, που συμβολίζει την αστραπή και ο Άργης, που συμβολίζει τον κεραυνό.
Τους Κύκλωπες, με βάση τους μύθους και τις παραδόσεις, θα μπορούσαμε να τους κατατάξουμε σε τρεις κατηγορίες. Η πρώτη είναι οι Ουρανίωνες που έχουν τις ιδιότητες όπως τις περιγράφει ο Ησίοδος. Η δεύτερη είναι όπως τους θέλει ο Όμηρος, δηλαδή άγριοι βοσκοί και ανθρωποφάγοι που κατοικούν στη Σικελία. Η τρίτη κατηγορία τους παρουσιάζει ως οικοδόμους, γι’ αυτό και πολλά τείχη της εποχής ονομάζονται κυκλώπεια.
Ο Όμηρος τους περιγράφει με γιγαντιαίο ανάστημα και υπερβολική δύναμη, γι’ αυτό θεωρεί ότι συγγενεύουν με τους Γίγαντες. Ζουν μια ζωή απολίτιστη, δίχως νόμους και δικαιοσύνη, και γενικά τους χαρακτηρίζει ως άγριους. Σε άλλο σημείο τους παρουσιάζει ως κλέφτες και διεστραμμένους. Σύμφωνα με τον Ευριπίδη, πατέρας όλων των Κυκλώπων είναι ο Ποσειδών. Ο μόνος τόπος που τους λάτρευαν και θυσίαζαν σ’ αυτούς ήταν η περιοχή του Ισθμού της Κορίνθου, παρά το γεγονός ότι είχαν αναπτύξει δραστηριότητα και στην Αργολίδα, την οποία ο Ευριπίδης πάντοτε αποκαλεί Κυκλωπία Γη. Αυτοί έχτισαν στην Τίρυνθα τα τείχη που είναι γνωστά ως Κυκλώπεια. Κυκλώπεια τείχη όμως υπάρχουν και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως στον Γλα της Κωπαΐδας και στη Σάμο, ενώ τα λεγόμενα δρακόσπιτα στα Στύρα και στην Κάρυστο της Εύβοιας, θεωρούνται από ορισμένους ότι είναι ιδιόμορφα κυκλώπεια μεγαλιθικά κτίσματα.
Κάποια στιγμή ο Ουρανός έριξε τους Κύκλωπες στα Τάρταρα, από όπου τους ελευθέρωσε ο Δίας. Αυτοί, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης, τού δώρισαν την αστραπή, τη βροντή και τον κεραυνό, ενώ στον Ποσειδώνα δώρισαν την τρίαινα. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι ούτε ο Δίας ούτε ο Ποσειδώνας είχαν τα σκήπτρα τους ευθύς εξαρχής, αλλά τα απέκτησαν πολύ μεταγενέστερα, όταν οι θεοί, στη μακροχρόνια προσπάθειά τους να κυριαρχήσουν επί των Τιτάνων, αναζητούσαν συμμάχους. Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι οι Κύκλωπες, οι οποίοι κατασκεύασαν τον κεραυνό, κάποια στιγμή έγιναν βοηθοί του Ηφαίστου και έμεναν μαζί του στην Αίτνα της Σικελίας, όπου βρισκόταν ένα από τα εργαστήριά του. Αυτή η συνεργασία μεταξύ Κυκλώπων και Ηφαίστου πρέπει να έλαβε χώρα γύρω στην 6η χιλιετία π.Χ. όταν, απ’ ότι φαίνεται, ξεκίνησε η επεξεργασία των μεταλλευμάτων χαλκού.
Οι Κύκλωπες είναι εκείνοι που έφτιαξαν την ποτίστρα για τα άλογα του Ποσειδώνα, αλλά και την φαρέτρα και τα βέλη της θεάς Άρτεμης. Όλα τα παραπάνω κατασκεύαζαν στα υπόγεια της Αίτνας, έκαναν μάλιστα τόσο θόρυβο, με αποτέλεσμα να ακούγονται παντού, ενώ οι φωτιές που χρησιμοποιούσαν προκειμένου να λιώνουν τα μέταλλα έβγαινε από τα έγκατα της Γης και φώτιζε την περιοχή ολόκληρη.
Με γνώμονα τα παραπάνω, είναι δυνατό να εξαχθούν τα κάτωθι συμπεράσματα:
-
Οι Κύκλωπες ήταν μια ομάδα θεοτήτων που, ανεξάρτητα από τη θέση τους στη Θεογονία, πρέπει να δραστηριοποιήθηκαν κατά τη Χαλκολιθική Εποχή, αφού δεν συνδέονταν άμεσα με γεωδυναμικά φαινόμενα, αλλά χρησιμοποιούσαν την ηφαιστειότητα για την κατασκευή όπλων και εργαλείων.
-
Πέραν των γνώσεών τους στην επεξεργασία των μετάλλων, πρέπει να ήσαν και γνώστες της κατεργασίας του λίθου και της χρήσης του στη δομική.
-
Η δραστηριότητά τους φαίνεται ότι τελείωσε με τη Μυκηναϊκή Εποχή.
-
Το γεγονός ότι τόσον αυτοί όσο και ο Ήφαιστος δραστηριοποιήθηκαν στην Ιταλία κυρίως, αποδεικνύει πως οι κάτοικοι του αιγαιακού και περιαιγαιακού χώρου είχαν άμεση πολιτισμική σχέση αν όχι με ολόκληρη τη χερσόνησο, τουλάχιστον με τα νότια παράλια της τελευταίας και με τη Σικελία ήδη από την τόσο παλιά αυτή εποχή.
Οι Εκατόγχειρες ήταν τρεις: ο Βριάρεως, ο Γύης και ο Κόττος. Οφείλουν το όνομά τους στο γεγονός ότι είχαν εκατό χέρια ο καθένας, ενώ υπάρχει και η εκδοχή, σύμφωνα με την οποία είχαν και πενήντα κεφάλια. Χαρακτηρίζονταν από ένα τερατώδες μέγεθος και ανίκητη δύναμη. Ο Ησίοδος τους αναφέρει ως υπερήφανα τέκνα, παρά το μίσος, το οποίο έτρεφαν έναντι του πατέρα τους, Ουρανού. Κατά την Τιτανομαχία, στην οποία συμμετείχαν ενεργά, κράτησαν στα στιβαρά τους χέρια τριακόσιους υπερμεγέθεις βράχους, τους οποίους έριξαν κατά των Τιτάνων. Έπειτα από την τελική επικράτηση των θεών της τέταρτης γενιάς, οι Εκατόγχειρες επελέγησαν ως φύλακες των πυλών του Τάρταρου, όπου βρίσκονταν έγκλειστοι οι Τιτάνες.
Όπως αναφέρθηκε ήδη, οι Γίγαντες ήταν τα τέκνα της Γαίας που γεννήθηκαν από το αίμα του Ουρανού, όταν αυτό έτρεξε μετά τον ευνουχισμό του από τον Κρόνο. Ήταν θνητοί και μόνο κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις γίνονταν αθάνατοι, όντα με ανίκητη δύναμη και τρομακτική όψη. Γεννήθηκαν στις Φλέγρες, που άλλοι τοποθετούν στη σημερινή Κασσάνδρα της Χαλκιδικής, άλλοι στη Θεσσαλία και άλλοι στην Καμπανία και συγκεκριμένα στις ελληνικές αποικίες Κύμη και Νεάπολη, κοντά στον Βεζούβιο.
Ο Ησίοδος δεν αναφέρει πολλά για τους Γίγαντες, ούτε και ο Όμηρος, καίτοι τους αποκαλεί ασεβείς. Αναφέρει όμως ότι τους κατέστρεψαν οι θεοί, ενώ κάνει λόγο και για μια φυλή Γιγάντων που συγγένευε με τους Κύκλωπες. Σύμφωνα με τον Διόδωρο Σικελιώτη, οι Γίγαντες τιμωρήθηκαν επειδή παρανομούσαν εις βάρος των ανθρώπων.
Τα ονόματά τους συγχέονται συχνά με εκείνα των Τιτάνων, ενώ ο αριθμός τους είναι πολύ μεγάλος. Μερικά από τα πιο γνωστά ονόματα είναι Οφίων, Άγριος, Αστραίος, Αλκυονεύς, Εγκέλαδος, Βισάλτης, Αχέρων, Τυφών, Πολυβώτης, Πολύφημος, Πορφυρίων, Μίμας, Πέλωρος, Δαμάστωρ, Ροίτος, Παλληνεύς, Κελάδων, Άθως κ.ά. Μερικοί υποστηρίζουν ότι είχαν εκατό χέρια, προφανώς συγχέοντάς τους με τους Εκατόγχειρες, ενώ άλλοι στη γενιά των Γιγάντων εντάσσουν και τους Αλωάδες, οι οποίοι συνδέονται με τη φυσικογεωλογική εξέλιξη του Πηλίου, της Όσσας και του Ολύμπου. Άλλοι Γίγαντες ήταν ο Εφιάλτης, ο Εύρυτος, ο Κλυτίος, ο Πάλλας, ο Ιππόλυτος, ο Γρατίων, ο Θούριος που αναφέρονται από τον Παυσανία.
Ο Αλκυονεύς είναι από τους ισχυρότερους Γίγαντες, αναφέρεται δε ως αρχηγός. Σύμφωνα με έναν μύθο, ο αγώνας ανάμεσα στον Ηρακλή και τον Αλκυονέα πραγματοποιήθηκε στον Ισθμό της Κορίνθου. Εκεί επιτέθηκε στον Ηρακλή όταν εκείνος επέστρεφε από την Ιβηρική με τα βόδια του Γηρυόνη, ρίχνοντάς του έναν τεράστιο βράχο και σκοτώνοντας πολλούς συντρόφους του. Αξιο μνείας είναι ότι στη στενή περιοχή του Ισθμού δεν υπάρχουν τέτοιοι ογκόλιθοι παρά μόνο στα περιθώρια των Γερανείων ορέων, που αποτελούν συνάμα και τα ευρύτερα περιθώρια της περιοχής του Ισθμού, και μάλιστα στα βόρεια πρανή, απέναντι από τις Αλκυονίδες νήσους. Ως γνωστόν, η ίδια περιοχή διασχίζεται ακόμη και σήμερα από ενεργά σεισμογόνα ρήγματα, όπως εκείνο των Πισίων, το οποίο ενεργοποιήθηκε κατά τους σεισμούς των Αλκυονίδων τον Φεβρουάριο και Μάρτιο του 1981. Πέραν των άλλων, παρατηρήθηκαν τότε και καταπτώσεις τεράστιων ογκόλιθων. Έχοντας κατά νου τη συγκεκριμένη αναφορά στη μυθολογία μας, μπορούμε να υποθέσουμε πως, την εποχή του Ηρακλή, στη συγκεκριμένη περιοχή πρέπει να εκδηλώθηκε κάποιος μεγάλος σεισμός, κάτι σύνηθες. Υπάρχει βεβαίως και η εκδοχή, βάσει της οποίας τον Αλκυονέα σκότωσε ο Ηρακλής με τη συνδρομή της Αθηνάς κατά τη διάρκεια της Γιγαντομαχίας.
Ο Εγκέλαδος πιστεύεται ότι ήταν βασιλιάς ή αρχηγός των Γιγάντων κατά τη Γιγαντομαχία. Θεωρείται αυτός που δημιουργούσε τους σεισμούς. Αργότερα όμως, αντικαταστάθηκε από τον γεωσείστη Ποσειδώνα, κάτι που συνέβη μετά τη Γιγαντομαχία. Πάντως, ο Εγκέλαδος εξακολουθούσε να προκαλεί σεισμούς, αλλά αποκλειστικά και μόνο στην περιοχή της Σικελίας, επειδή η Αθηνά έριξε πάνω του ολόκληρο το νησί. Αυτός είναι και ο λόγος που συνδέεται και με την ηφαιστειότητα.
Γιγαντομαχία
Η Γαία, παρά το γεγονός ότι είναι μητέρα μόνο των θεών και των θεοτήτων της τρίτης γενιάς, εν τούτοις είναι αυτή που κατευθύνει ουσιαστικά τη διαδοχή των γενιών των θεών πάνω στη Γη. Πρώτα συμμετέχει στην ανατροπή του Ουρανού από τον Κρόνο. Εν συνεχεία συμβάλλει αποφασιστικά στην ανατροπή της γενιάς του Κρόνου από εκείνη του Δία. Οι θεότητες της τρίτης γενιάς εξαφανίζονται. Παραμένει ενεργή μόνο η Γαία, η οποία όμως ουσιαστικά έχει αφεθεί στο έλεος του Δία, φτάνοντας στο σημείο να τον εκλιπαρεί γονυπετής να προκαλέσει βροχή προκειμένου να γλυτώσει την Αττική από την ανομβρία. Ωστόσο, οι Γίγαντες, παρακινούμενοι από τη Γη, προετοίμασαν τον πόλεμο εναντίον του Δία και των θεών του Ολύμπου γενικότερα. Γιγαντομαχία είναι, συνεπώς, η μεγάλη μάχη, την οποία διεξήγαγαν οι θεοί του Ολύμπου εναντίον της γενιάς των Γιγάντων.
Άξιον μνείας είναι το γεγονός ότι οι δυο μεγάλοι ποιητές, Ησίοδος και Όμηρος, δεν αναφέρονται καθόλου στη Γιγαντομαχία. Την μνημονεύουν μεταγενέστεροι, μεταξύ των οποίων ο Πίνδαρος. Σε εκτενή και λεπτομερή περιγραφή προβαίνει ο Απολλόδωρος, που θεωρείται και η κυρίαρχη πηγή για τη Γιγαντομαχία και για τους Γίγαντες.
Οι περιοχές, όπου φέρεται να έλαβε χώρα η Γιγαντομαχία είναι πολλές. Ο Πίνδαρος αναφέρει τις Φλέγρες (βλ. παραπάνω). Ο τόπος ονομάστηκε έτσι, επειδή κατά τη Γιγαντομαχία έπεσαν εκεί πολλοί κεραυνοί του Δία με αποτέλεσμα να καεί από τις φλόγες, ενώ συγχρόνως ανάβλυσαν επιτόπου θερμά ύδατα. Άλλοι υποστηρίζουν πως η Τιτανομαχία διεξήχθη στη Συρία, άλλοι στην Ταρτησσό της Ισπανίας. Γίνεται λόγος και για μια Παλλήνη ευρισκόμενη εκτός της Αττικής. Ανάλογο τοπωνύμιο υπάρχει στη Χαλκιδική και στην Αχαΐα.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η περιγραφή του Παυσανία, ο οποίος διατείνεται ότι η Γιγαντομαχία έγινε στον ευρύτερο χώρο της Μεγαλόπολης και συγκεκριμένα στη θέση Βοθός, κοντά στον ποταμό Αλφειό. Σημειωτέον, ότι σε έναν λόφο κοντά στη Μεγαλόπολη ευρέθησαν μεγάλου μεγέθους οστά, κατά πολύ μεγαλύτερα από τα ανθρώπινα.
Απολιθωμένα οστά μεγάλων διαστάσεων είναι γνωστά στον ελλαδικό χώρο ήδη από τους αρχαίους χρόνους. Διήγειραν, μάλιστα, την φαντασία του κόσμου, με αποτέλεσμα η ανακάλυψή τους να συνδέεται με αρκετούς μύθους. Έτσι ο Παυσανίας (≈ 160 μ.Χ.) αναφέρει πως κοντά στο ιερό της Αρτέμιδας της Αγροτέρας, κοντά στη Μεγαλόπολη, έχουν διατηρηθεί ανθρώπινα οστά τεραστίων διαστάσεων, τα οποία ερμηνεύτηκαν ως οστά Γιγάντων που έπεσαν κατά τη Γιγαντομαχία:
“…ανάκεινται δε αυτόθι και οστά υπερηρκότα ή ως ανθρώπου δοκείν⸱ και δη και ελέγετο επ’ αυτοίς είναι των γιγάντων ενός, ους ες τη συμμαχίαν της Ρέας ήθροισεν Οπλάδαμος, α δη και ες ύστερον επέξεισιν ημίν ο λόγος. Τούτου δε εστί πηγή του ιερού πλησίον, και επ’ αυτής ο Ελισσών το ύδωρ δέχεται κατερχόμενον…”
(Παυσ., VΙΙΙ, 32.5)
Συνοψίζοντας τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά των Γιγάντων συμπεραίνουμε ότι:
- Διέθεταν ανθρώπινη και τερατώδη μορφή
- Διέθεταν υπεράνθρωπες δυνάμεις.
- Έπνεαν πυρ από το στόμα τους.
- Έκραζαν αγριότατα και παντοίως.
Εάν στα παραπάνω προσθέσουμε ότι ο Παυσανίας και άλλοι δέχονται πως η Γιγαντομαχία διεξήχθη στη λεκάνη της Μεγαλόπολης κοντά στον Αλφειό και ο Κανδηλώρος προσδιορίζει με μεγαλύτερη ακρίβεια το σημείο, λέγοντας ότι πρόκειται για τη θέση Βοθός, όπου το έδαφος είναι ηφαιστειογενές, ας δούμε τι από όλα αυτά ισχύει από γεωλογική άποψη και τι όχι.
Η πρώτη παρατήρηση συνίσταται στο ότι στην περιοχή της Μεγαλόπολης το γενικότερο γεωδυναμικό καθεστώς δεν δικαιολογεί την παρουσία ηφαιστείων. Οι καπνοί που πολλές φορές εξέρχονται από την επιφάνεια του εδάφους, και μάλιστα μέσα από διαρρήξεις, συνδέονται με το φαινόμενο που είναι γνωστό ως αυτανάφλεξη των λιγνιτών. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που παρατηρείται σε όλους τους ορυκτούς άνθρακες, ιδιαίτερα όταν αυτοί εκτίθενται στον ατμοσφαιρικό αέρα, οπότε, ακόμα και σε συνήθη θερμοκρασία, απορροφούν οξυγόνο, με το οποίο ενώνονται, με ταυτόχρονη έκλυση θερμότητας. Πρόκειται δηλαδή για μια εξώθερμη χημική αντίδραση. Όταν η θερμοκρασία, η οποία παράγεται, δεν βρίσκει διέξοδο, τότε η τοπική συγκέντρωση μεγάλων ποσοτήτων οδηγεί στην ανάφλεξη των ορυκτών ανθράκων. Φαινόμενα αυτανάφλεξης παρατηρούνται συνήθως σε εξορυχθέντες ορυκτούς άνθρακες (λιγνίτες, τύρφη κ.λπ.), πλην όμως είναι δυνατόν, κάτω από ορισμένες γεωλογικές συνθήκες, να παρουσιαστούν και σε κοιτάσματα πριν από την εξόρυξη, όταν αυτά βρίσκονται ακόμα στο έδαφος.
Τα πετρώματα της περιοχής, τα οποία εσωκλείουν τα γιγαντιαία απολιθωμένα οστά, είναι μάργες και ερυθροκίτρινες άργιλλοι του Πλειστοκαίνου, και συγκεκριμένα της δεύτερης παγετώδους περιόδου. Τα παλαιολιθώματα στην τεκτονική τάφρο του Ισώματος ανήκουν σε διάφορα είδη ελεφάντων (Paleoloxodon melitensis, Paleoloxodon antiquus, Mammonteus primigenius, Archidiscodon meridionalis), καθότι στην ίδια περιοχή, εξαιτίας των γεωλογικών και παλαιοκλιματολογικών συνθηκών, έζησαν γιγαντιαία προβοσκιδωτά, αυτά που θεωρούνται και ως οστά των Γιγάντων.
Απολιθωμένα οστά μεγαλόσωμων θηλαστικών βρίσκονται διάσπαρτα σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο (Γρεβενά, Ιωάννινα, Κως, Εύβοια κ.α.) και συγκεκριμένα σε περιοχές όπου, κατά το Πλειστόκαινο, μετατρέποντο για διάφορα χρονικά διαστήματα σε λίμνες ή σε τεράστιες βαλτώδεις εκτάσεις. Έτσι, σε όλες αυτές τις περιοχές, η παρουσία των γιγάντιων αυτών θηλαστικών συνοδευόταν και από λιγνιτοφορία.
Από τα μεγάλα ερωτήματα, που συνδέονται με τη Γιγαντομαχία και για τα οποία δεν έχει δοθεί ακόμη ικανοποιητική απάντηση, είναι και τα ακόλουθα:
- Γιατί αρχικά οι θεοί της τέταρτης γενιάς ζήτησαν από τους Γίγαντες να τους βοηθήσουν και κατόπιν στράφηκαν εναντίον τους;
- Ποιες είναι οι ομοιότητες και οι διαφορές μεταξύ της Γιγαντομαχίας και της Τιτανομαχίας;
Ο Τυφών εναντίον των θεών του Ολύμπου
Με την επικράτηση των θεών επί των Γιγάντων, θα περίμενε κανείς να σταματήσουν οι έριδες μεταξύ των διαφόρων γενεών των θεών. Δεν συνέβη όμως κάτι τέτοιο. Η Γαία, δυσαρεστημένη, πληγωμένη και οργισμένη από την αχαριστία των Ολυμπίων προς τους Γίγαντες, οι οποίοι παρότι με τη δική της προτροπή στάθηκαν στο πλευρό τους κατά την Τιτανομαχία, εν τούτοις οι Ολύμπιοι τους πολέμησαν και τους έκλεισαν στα έγκατα της Γης, αποφάσισε να τιμωρήσει τον Δία, τον Ποσειδώνα και τους υπόλοιπους θεών των νεότερων γενεών. Έτσι ζευγάρωσε με τον Τάρταρο, μια θεότητα που ανήκε στην ίδια γενιά με εκείνη, σχεδόν ξεχασμένο μέχρι τότε.
Από την ένωση αυτή γεννήθηκε ο Τυφών, κάπου στην περιοχή της Κιλικίας, όπου και ανατράφηκε σε ένα σπήλαιο, γνωστό ως Τυφώνειο Άνδρο. Ο Τυφών ήταν ένα αγριότατο θηρίο, με σώμα ανθρώπινο μέχρι τους μηρούς. Πιο κάτω υπήρχαν άπειροι ελιγμοί εχιδνών που σφύριζαν εκκωφαντικά. Είχε τεράστιες διαστάσεις και μεταβαλλόμενο ύψος, ενώ τα χέρια του, τα οποία κατέληγαν σε κεφαλές δρακόντων, εκτείνοντο από την Ανατολή μέχρι τη Δύση. Από το στόμα και από τα μάτια του έβγαιναν φωτιές. Αναφέρεται ότι ο Τυφών ήταν το μεγαλύτερο τέρας που γεννήθηκε ποτέ πάνω στη Γη και όποτε άπλωνε τα φτερά του σκοτείνιαζε ο ήλιος. Αλήθεια, ο τυφώνας Κατρίνα, που έπληξε το 2005 τη Νέα Ορλεάνη (λάμψεις, αστραπές, στρόβιλοι, εκριζώσεις δέντρων και καταστροφές σπιτιών, πυρκαγιές, βουητό κ.λπ.) σε τι άραγε διέφερε από τον Τυφώνα, τον γιο της Γαίας;
Συνεπώς, η Γαία διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη διαδοχή της εξουσίας των διαφόρων γενιών θεοτήτων και κατ’ επέκταση στη διαμόρφωση της θρησκευτικής συνείδησης των κατοίκων του αιγαιακού και περιαιγαιακού χώρου κατά την προϊστορική εποχή. Εκείνη είναι που, έπειτα από την εξόντωση όλων των προηγούμενων γενιών, αποφάσισε να τιμωρήσει τους Ολύμπιους και λίγο έλειψε να το πετύχει. Όχι βέβαια αυτή η ίδια, αλλά πάλι με ένα δικό της δημιούργημα, τον Τυφώνα. Τελικά, κάποια στιγμή έπαυσε να ελέγχει τις δραστηριότητες των διαφόρων γενεών, από τη στιγμή που η ύστατη προσπάθειά της απέτυχε. Παρά ταύτα, τιμάται απ’ όλους ως η Μητέρα όλων των θεών και των ανθρώπων, δίχως, ωστόσο, να μπορεί πλέον να ασκεί εξουσία στην κυρίαρχη γενιά του Δία.
Ο Τυφών κήρυξε τον πόλεμο εναντίον των θεών ρίχνοντας αναμμένες πέτρες προς τον ουρανό, με μεγάλη βουή και συριγμόν “…πνέων πυρ ως ζάλην και τρικυμία εκ του στόματος αυτού…”. Επρόκειτο για την κρισιμότερη περίοδο για τους Ολύμπιους. Οι τελευταίοι τρομοκρατήθηκαν τόσο πολύ, που δεν δέχτηκαν τη μάχη. Άφησαν τον Ουρανό αφύλακτο, εκγαταλείποντας τον Όλυμπο και διαφεύγοντας στην Αίγυπτο. Μάλιστα, προκειμένου να αποφύγουν τον Τυφώνα, μεταμορφώθηκαν σε διάφορα ζώα. Ο Απόλλων σε γεράκι, ο Άρης σε ψάρι, η Λητώ σε αίλουρο κ.λπ. Από την Αίγυπτο κήρυξαν τελικά τον πόλεμο στον Τυφώνα. Έπειτα από πολλές μάχες και αφότου ο Δίας ανέκτησε την πρότερη δύναμή του, φάνηκε να κατεβαίνει από τον Ουρανό επάνω σε άρμα, βάλλοντας συνεχώς εναντίον του Τυφώνα με κεραυνούς. Ο τελευταίος, διωκόμενος, κατέλαβε το όρος Αίμος, όπου αμυνόμενος έριχνε κατά του Δία ολόκληρα όρη, τα οποία εκείνος απέκρουε με τους κεραυνούς του. Από τις πληγές που υπέστη ο Τυφών έτρεξε τόσο αίμα, που το όρος ονομάστηκε τότε Αίμος. Στη συνέχεια, ο Τυφών, σε μια προσπάθεια να προστατευτεί από τους κεραυνούς του Δία, κατέφυγε στη Σικελική Θάλασσα. Τότε ο Ζευς έριξε κατ’ αυτού την Αίτνα, με αποτέλεσμα να τον καταχώσει. Επειδή μάλιστα έπεσαν πάνω στην Αίτνα πολλοί κεραυνοί, έκτοτε βγαίνουν από αυτή φλόγες. Για να μη σηκωθεί ο Τυφών, ο Δίας όρισε ως φύλακά του τον Ήφαιστο.
Τέσσερα είναι τα ερωτήματα που συνδέονται με το μένος της Γαίας εναντίον των Ολύμπιων θεών:
- Πότε άραγε συνέβη αυτό το γεωμυθολογικό γεγονός;
- Γιατί η Γαία εξεμάνη σχετικά καθυστερημένα με τους Ολύμπιους;
- Γιατί σε αυτή τη φάση κάνει την εμφάνισή του ένα τερατώδες υπερφυσικό όν, ο Τυφώνας, και όχι νωρίτερα;
- Για ποιο λόγο οι θεοί επέλεξαν να καταφύγουν στην Αίγυπτο και όχι κάπου αλλού; Για παράδειγμα, γιατί δεν επέλεξαν να κατευθυνθούν προς τους Υπερβόρειους ή προς τον Εύξεινο Πόντο;
Προκειμένου τα παραπάνω να μπορέσουν να απαντηθούν είναι απαραίτητο να προσμετρηθούν ορισμένα στοιχεία για τους τυφώνες ως φυσικό φαινόμενο. Ως γνωστόν, όταν οι καταιγίδες συνδέονται με στροβιλισμό της ατμόσφαιρας και η ταχύτητά τους ξεπερνά τα 120 χλμ/ώρα, τότε ονομάζονται τυφώνες ή κυκλώνες. Αυτό συμβαίνει κυρίως στους τροπικούς τυφώνες. Έχει αποδειχθεί εξάλλου ότι οι τυφώνες δημιουργούνται όταν η θερμοκρασία των επιφανειακών υδάτων των ωκεανών ξεπερνά τους 26,5°C μέχρις ένα βάθος 50 μέτρων. Αυτό συμβαίνει επειδή, εξαιτίας των μεγάλων ποσοτήτων ενέργειας που απελευθερώνονται προς την ατμόσφαιρα, δημιουργείται αρχικά μια κατακόρυφη στήλη νεφών, διαμέτρου μέχρι και 200 χλμ. και ύψους 5 χλμ. που συνοδεύεται από καταιγίδες και στροβιλώδη κίνηση. Η εστία των ατμοσφαιρικών αυτών διαταραχών απέχει μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα από τον ισημερινό. Οι κυκλώνες, καθώς προχωρούν προς την ενδοχώρα, χάνουν ενέργεια και τελικά αποδυναμώνονται.
Από τα παραπάνω καταφαίνεται ότι στον ευρύτερο αιγαιακό χώρο δεν αναμένεται η εκδήλωση τυφώνων, όπως συμβαίνει συχνά σε άλλες περιοχές του πλανήτη μας όπως, για παράδειγμα, στη Ν.Α. Ασία ή στην Καραϊβική. Για να αναφέρεται όμως στη μυθολογία, θα πρέπει κάποια στιγμή να έχει συμβεί, δίχως αυτό να σημαίνει απαραίτητα πως το φαινόμενο έλαβε χώρα ακριβώς έτσι όπως περιγράφεται.
Το γεγονός ότι στη μάχη των θεών με τον Τυφώνα έλαβαν μέρος και θεοί όπως ο Απόλλων και ο Άρης, με άλλα λόγια θεοί, οι οποίοι ανήκουν σε νεότερη γενιά από την τέταρτη, δηλαδή εκείνη του Δία, του Ποσειδώνα και του Πλούτωνα, καθώς και η Δήμητρα, η Ήρα και η Εστία, μας επιτρέπει να υποθέσουμε πως η μάχη πρέπει να διεξήχθη μετά την ανακάλυψη της γεωργίας. Συνεπώς, η όποια μετεωρολογική ανωμαλία μεγάλης έντασης θα πρέπει να εξελίχθηκε θεωρητικά στο χρονικό διάστημα έπειτα από τη Μεσολιθική Εποχή και μάλλον λίγο πριν από την περίοδο της σταθεροποίησης του παγκόσμιου κλίματος (κλιματικό optimum του Ολοκαίνου), μεταξύ του 4000 και του 2000 π.Χ. χονδρικά.
Είναι γεγονός ότι στην αρχαία ελληνική γραμματεία δεν έχει εντοπιστεί κάποια τέτοιας κλίμακας μετεωρολογική ανωμαλία. Όμως, στον ευρύτερο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου και της Βορείου Αφρικής, την περίοδο αυτή έχει διαπιστωθεί μια καθολική μεταβολή του κλίματος, με αποτέλεσμα την πλήρη ερημοποίηση της ευρύτερης περιοχής της Σαχάρας, αλλά και της Αραβικής Χερσονήσου μέχρι και τη Μεσοποταμία. Εξαιτίας αυτής της εντυπωσιακής μεταβολής καταστράφηκε και η αρχαιότερη πόλη Εριντού, χτισμένη νότια από τον Ευφράτη, κοντά στο σημερινό δέλτα του. Δεν αποκλείεται λοιπόν κάπου στην περίοδο αυτή να παρατηρήθηκε και στο Αιγαίο μια τέτοιου είδους κλιματική ανωμαλία, αλλά οπωσδήποτε πολύ μικρότερης έντασης. Η προτεινόμενη ερμηνεία παρουσιάζει πολλά αδύναμα σημεία και χρήζει λεπτομερέστερης παλαιοκλιματολογικής προσέγγισης.
Άλλωστε, το γεγονός ότι οι θεοί δεν αποφάσισαν να καταφύγουν στη χώρα των Υπερβορείων πρέπει να συνδέεται και με το ότι δεν είχαν αναπτυχθεί ακόμα στενές σχέσεις με αυτούς. Η εκτίμηση αυτή ενισχύει την άποψη πως η τελευταία μάχη της τρίτης γενιάς των θεών πρέπει να συνέβη πριν από το κλιματικό optimum.
Στη Μεσοποταμία πάντως, κατά τη διάρκεια του κατακλυσμού του Νώε, όπως και των άλλων (Σισυσούντρα, Ουτναπιστίμ), από τις περιγραφές συνάγεται εμμέσως ότι ο κατακλυσμός αυτός συνοδευόταν από φαινόμενα όμοια με τυφώνες. Αυτός είναι και ο λόγος που η Κιβωτός δεν οδηγήθηκε προς τον Περσικό Κόλπο, αλλά παρασύρθηκε προς τα άνω, δηλαδή αντίθετα προς τη ροή του ποταμού Ευφράτη.
Εν κατακλείδι, εκείνο που φαίνεται πως ανταποκρίνεται στη πραγματικότητα είναι ότι η Γιγαντομαχία πρέπει να συνδέεται με γεωδυναμικά φαινόμενα, ενώ η πάλη των θεών με τον Τυφώνα με δυναμικά φαινόμενα της ατμόσφαιρας.
Ο Ηλίας Δ. Μαριολάκος είναι Ομότιμος Καθηγητής Γεωλογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει διατελέσει Πρόεδρος του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) και της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρείας.
