Για ένα καινούργιο βιβλίο θα μιλήσουμε σήμερα, που κυκλοφόρησε στη Θεσσαλονίκη (εκδόσεις University Studio Press, 2016), με εισαγωγή, σχόλια και επιμέλεια μετάφρασης του Σπυρίδωνος Σφέτα, ιστορικού, έγκριτου βαλκανιολόγου, αναπληρωτή καθηγητή στο ΑΠΘ, και σχεδόν συμφοιτητή του γράφοντος στη Φιλοσοφική Σχολή Θεσσαλονίκης πριν από πολλά – πολλά χρόνια. Τίτλος του βιβλίου «Κύπρος και Γιουγκοσλαβία. Έγγραφα από τα γιουγκοσλαβικά αρχεία 1967-1974».
Πρόκειται για μια σημαντική έκδοση, που είναι αποτέλεσμα της πολύχρονης τριβής του συγγραφέα με τα διπλωματικά αρχεία των βαλκανικών γειτόνων της Ελλάδας, της πρώην Γιουγκοσλαβίας και της Βουλγαρίας και του προηγούμενου συγγραφικού του έργου με ανάλογες εκδόσεις και μονογραφίες για το Μακεδονικό Ζήτημα, τον ελληνικό Εμφύλιο και τον Ψυχρό πόλεμο. Για την κυπριακή ιστοριογραφία είναι ένα ανέλπιστο παράθυρο, από μια ενδιαφέρουσα οπτική, των διπλωματικών εγγράφων της τιτοϊκής Γιουγκοσλαβίας, παραδοσιακής φίλης της Κύπρου. Θυμίζουμε ότι οι δύο χώρες ήταν οι μόνες ευρωπαϊκές που ανήκαν στο Κίνημα των Αδεσμεύτων, ενώ ο Τίτο ήταν ο πρώτος πρόεδρος ξένης χώρας που επισκέφθηκε την Κύπρο, έστω και για λίγες ώρες, τον Οκτώβριο του 1964, σε μια επίσκεψη τεράστιας σημασίας εξαιτίας όσων είχαν προηγηθεί, από τα Χριστούγεννα του 1963.
Ο Σφέτας δημοσιεύει 45 διπλωματικά έγγραφα, κυρίως από τις πρεσβείες της Γιουγκοσλαβίας στη Λευκωσία και στην Αθήνα, αλλά και το Βελιγράδι, από τον Μάρτιο του 1967 μέχρι τις 16 Ιουλίου 1974. Της έκδοσης των εγγράφων προηγείται εκτενής εισαγωγή όπου σχολιάζονται και άλλα γιουγκοσλαβικά έγγραφα, προηγούμενων ετών, καταγράφεται η ιστορία των κυπρογιουγκοσλαβικών διπλωματικών σχέσεων, οι δύο παρουσίες του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στις Συνόδους των Αδεσμεύτων, τον Σεπτέμβριο του 1961, στο Βελιγράδι και τον Οκτώβριο 1964, στο Κάιρο (στην πρώτη ο Κύπριος πρόεδρος ήταν ο μόνος αρχηγός κράτους που έθεσε το ζήτημα του Βερολίνου, ικανοποιώντας τους Αμερικανούς, ενώ στη δεύτερη ήταν άκρως επιθετικός απέναντι στα «σχέδια μετατροπής της Κύπρου σε βάση του ΝΑΤΟ»), και παράλληλα γίνεται μια νηφάλια αποτίμηση του Κυπριακού τόσο ως προς τις διεθνείς του προεκτάσεις, όσο και ως προς τις εξαιρετικά λεπτές και σύνθετες σχέσεις Αθηνών – Λευκωσίας. Πέρα από ελάσσονος σημασίας ελάχιστες πραγματολογικές αβλεψίες στην Εισαγωγή, και πέρα από την πιθανή συμφωνία ή διαφωνία του αναγνώστη με τα συμπεράσματα ή τις κρίσεις του συγγραφέα, πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό βιβλίο για το Κυπριακό, που βοηθά στη συμπλήρωση της ολικής εικόνας για το εσωτερικό πολιτικό σκηνικό, την προσωπικότητα του προέδρου Μακαρίου, τη δολιχοδρομία μεταξύ της δικτατορίας των συνταγματαρχών και της κυπριακής κυβέρνησης, παρέχει πληροφορίες, εκτιμήσεις (και αλληλοϋπονομεύσεις) για προσωπικότητες όπως τους Π. Γεωρκάτζη, Γλ. Κληρίδη, Σπ. Κυπριανού, Β. Λυσσαρίδη, Ε. Παπαϊωάννου, κ.ά., τις εμπορικές σχέσεις των δύο χωρών, τη συμπεριφορά του Βελιγραδίου απέναντι στο ΑΚΕΛ, κ.ο.κ. Στα τελευταία έγγραφα που δημοσιεύονται, ο Βάσος Λυσσαρίδης (16 Ιουλίου 1974) ζητά από τον Γιουγκοσλάβο Πρέσβη να απειλήσει η χώρα του με επέμβαση την Ελλάδα, ώστε να σταματήσει την επίθεση στην Κύπρο, ο πρέσβης επισκέπτεται τον υπό περιορισμό στο σπίτι του, Γλαύκο Κληρίδη, στις 18 Ιουλίου 1974, και μεταφέρει τις εκτιμήσεις του για την κατάσταση και, στην Αθήνα, στις 16 Ιουλίου 1974 ο προσωρινός υπουργός Εξωτερικών της πραξικοπηματικής κυβέρνησης υπό τον έλεγχο του Δ. Ιωαννίδη, Κ. Κυπραίος, δηλώνει στον πρέσβη της Γιουγκοσλαβίας «την έκπληξη της κυβέρνησής του για τα γεγονότα της προηγούμενης μέρας στην Κύπρο»…
Μεταφέρουμε εδώ τα συμπεράσματα του συγγραφέα, που ολοκληρώνουν την Εισαγωγή ενός πολύ χρήσιμου βιβλίου για το Κυπριακό: «Δεν ήταν κατά συνέπεια η «αδέσμευτη» εξωτερική πολιτική της Κύπρου η βασική αιτία της κυπριακής τραγωδίας, αλλά η αποτυχία συνεννόησης Αθήνας – Λευκωσίας για μια σειρά από λόγους μετά το 1962. Δεν ήταν πρωτίστως οι Αμερικανοί που μηχανορραφούσαν κατά του Μακαρίου, αλλά Ελλαδίτες αξιωματικοί της χούντας. Η Αμερική προσαρμόστηκε στα νέα δεδομένα και η Τουρκία εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία».
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Ο Φιλελεύθερος” στις 9 Ιουλίου 2016
Το εξώφυλλο του βιβλίου:
Πηγή:papapolyviou.com
