Η Παρισινή Κομμούνα μέσα από τον φωτογραφικό φακό του Auguste Bruno Braquehais

150 χρόνια από τότε

Η Παρισινή Κομμούνα μέσα από τον φωτογραφικό φακό του Auguste Bruno Braquehais

O Γαλλο-Πρωσικός Πόλεμος των ετών 1870-1871, υπήρξε το επιστέγασμα μιας διαρκώς κλιμακούμενης έντασης στις σχέσεις μεταξύ των δυο χωρών κατά το δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του 1860. Η Γαλλία, υπό τον αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ΄, παρατηρούσε με ανησυχία την ανερχόμενη ισχύ της Πρωσίας, επιχειρώντας να την ανακόψει ευκαιρίας δοθείσης. Η Πρωσία από τη δική της πλευρά (ειδικότερα ο καγκελάριος Otto von Bismarck) διέβλεπε μια ενδεχόμενη εμπόλεμη αντιπαράθεση σε βάρος της Γαλλίας ως μοχλό με απώτερο στόχο την ενοποίηση των Γερμανικών κρατιδίων σε μια αυτοκρατορία υπό την αιγίδα της Πρωσίας. Τον πόλεμο κήρυξε στις 19 Ιουλίου 1870 η Γαλλία, έπειτα από παραπλανητική κίνηση του Bismarck (πρόκειται για το περίφημο τηλεγράφημα του Ems, το οποίο παραποιούσε προκλητικά την πραγματικότητα, εξοθώντας, ουσιαστικά, τον Γάλλο αυτοκράτορα στα άκρα). Τα γαλλικά στρατεύματα, παρόλη την επικράτησή τους στην πρώτη, κατά σειρά, σύγκρουση, εκείνη του Saarbrücken, αποδείχθηκαν κατώτερα των περιστάσεων. Η πανωλεθρία, την οποία υπέστησαν στη μάχη του Sedan (1-2 Σεπτεμβρίου 1870), οδήγησε στην αιχμαλωσία του Ναπολέοντα Γ΄. Δυο μέρες αργότερα, καταλύθηκε το αυτοκρατορικό καθεστώς με την εγκαθίδρυση της Γ΄ Γαλλικής Δημοκρατίας (κατέρρευσε κάτω από αντίστοιχες περιστάσεις, όταν, το 1940, τα ναζιστικά στρατεύματα κατέλαβαν το σύνολο σχεδόν της γαλλικής επικράτειας).

Η επικράτηση στη μάχη του Sedan άνοιξε διάπλατα τον δρόμο για το Παρίσι. Μέχρι τις 19 Σεπτεμβρίου, τα πρωσικά στρατεύματα είχαν περικυκλώσει την πόλη. Επρόκειτο για την απαρχή μιας τετράμηνης οδυνηρής πολιορκίας. Αποκομμένοι από την ύπαιθρο, οι κάτοικοι της πόλης κατάφεραν να επιβιώσουν τρώγοντας σκύλους, γάτες και τα περισσότερα από τα ζώα του ζωολογικού κήπου. Τα δέντρα κόπηκαν και χρησίμευσαν ως καύσιμη ύλη μέσα στον βαρύ χειμώνα. Στις 5 Ιανουαρίου 1871, ξεκίνησε ο βομβαρδισμός από το πρωσικό πυροβολικό, ο οποίος διήρκεσε μέχρι το τέλος του μήνα. Καταμετρήθηκαν 12.000 οβίδες και 400 νεκροί μεταξύ των αμάχων. Στις 28 Ιανουαρίου, το Παρίσι παραδόθηκε. Αυτό υπήρξε και το τέλος του πολέμου. Δέκα ημέρες νωρίτερα, στις 18 Ιανουαρίου, ο βασιλέας της Πρωσίας Γουλιέλμος ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας της ενοποιημένης Γερμανίας. Η τελετή πραγματοποιήθηκε σε έναν χώρο γεμάτο συμβολισμό: την αίθουσα των κατόπτρων των ανακτόρων των Βερσαλλιών. Επρόκειτο για την έσχατη ταπείνωση σε βάρος του γαλλικού λαού.

Στις 8 Φεβρουαρίου 1871 διεξήχθησαν εσπευσμένα βουλευτικές εκλογές, με σκοπό την όσο το δυνατό ταχύτερη επικύρωση της εκεχειρίας με τους Γερμανούς. Η παρισινή αριστερά, δοκιμασμένη από τις συνέπειες της πρόσφατης πολιορκίας της πρωτεύουσας, δεν κατάφερε να οργανώσει μια αποτελεσματική προεκλογική εκστρατεία. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω υπήρξε μια συντριπτική υπεροχή των φιλομοναρχικών και των βοναπαρτιστών στις τάξεις του νεοεκλεγέντος Κοινοβουλίου καθώς και μια εύλογη δυσφορία μεταξύ των κατοίκων της πρωτεύουσας, που θεώρησαν το εκλογικό αποτέλεσμα ως χαλκευμένο. Στις 17 Μαρτίου, η κυβέρνηση του Adolphe Thiers, θέλοντας να εξουδετερώσει κάθε ενδεχόμενο εξέγερσης, ανέθεσε στον στρατηγό Lecomte, συνοδευόμενο από ικανή στρατιωτική δύναμη, να θέσει υπό έλεγχο τα 227 πυροβόλα της Εθνοφρουράς, τα οποία δέσποζαν της πρωτεύουσας από την κορυφή των λόφων της Μπελβίλ και της Μονμάρτρης, όπου ήταν τοποθετημένα. Τόσο η Εθνοφρουρά όσο και οι κάτοικοι των δυο συνοικιών αντέδρασαν, με αποτέλεσμα ο στρατηγός να διατάξει πυρ. Οι άνδρες του αρνήθηκαν να συμμορφωθούν, ο ίδιος αιχμαλωτίστηκε και εκτελέστηκε επιτόπου. Στις 18 Μαρτίου, η εξέγερση ήταν γεγονός. Έχοντας στη κατοχή τους τα πυροβόλα και 500.000 όπλα, οι εξεγερθέντες απειλούσαν άμεσα την κυβέρνηση, παρά την παρουσία πρωσικών στρατευμάτων στα περίχωρα. Έντρομοι, ο Thiers και οι υπουργοί του αναζήτησαν καταφύγιο στις γειτονικές Βερσαλλίες. Τους ακολούθησαν 100.000, περίπου, κάτοικοι των εύπορων δυτικών συνοικιών.

Στις 26 Μαρτίου, οι Παριζιάνοι προσήλθαν στις κάλπες, προκειμένου να εκλέξουν τους 92 εκπροσώπους του ονομαζόμενου Συμβουλίου της Κομμούνας, ενός αυτοσχέδιου ανώτατου οργάνου, επωμισμένου με τη διοίκηση της πρωτεύουσας. Με δεδομένη μεγάλη εκροή κατοίκων εξαιτίας της πολύμηνης πολιορκίας αλλά και της πρόσφατης εξέγερσης, παρατηρήθηκε αποχή της τάξεως του 52%. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα εκδόθηκε σωρεία νόμων για θέματα Δικαιοσύνης, Παιδείας, Κοινωνικής Πρόνοιας, Πολιτισμού κλπ. Παρά τις όποιες αντιθέσεις στους κόλπους του Συμβουλίου της Κομμούνας, προέκυψε συσπείρωση των μελών, όταν, περί τα τέλη Απριλίου, τα κυβερνητικά στρατεύματα περικύκλωσαν την πρωτεύουσα και έθεσαν εκ νέου το Παρίσι υπό καθεστώς πολιορκίας. Στις 21 Μαΐου, τα τελευταία, διαθέτοντας και τη διακριτική υποστήριξη του Bismarck, εισήλθαν μέσα στην πόλη Ακολούθησε μια εβδομάδα σκληρών μαχών, γνωστή ως “Αιματηρή εβδομάδα” (Semaine sanglante). Έως τις 28, η κυβέρνηση είχε ανακτήσει τον πλήρη έλεγχο της πρωτεύουσας. Παρατηρήθηκαν κρούσματα βίας όλων των ειδών, αρχής γενομένης από ομαδικές εκτελέσεις ομήρων, στις οποίες προέβησαν αμφότερα τα αντιμαχόμενα μέρη. Έπειτα από την καταστολή της εξέγερσης, η γαλλική Δικαιοσύνη απήγγειλε 10.137 καταδίκες (92 εις θάνατο, 251 σε καταναγκαστικά έργα, 4.586 σε εξορία, κυρίως στη Νέα Καληδονία και σε φυλάκιση). Εκτελέστηκαν οι 23 από τις 92 θανατικές καταδίκες. Το 1880 χορηγήθηκε γενική αμνηστία. Με Νόμο της 26ης Νοεμβρίου 2016, η γαλλική Εθνοσυνέλευση ψήφισε την ηθική αποκατάσταση των θυμάτων της κυβερνητικής καταστολής του Μαΐου.

Οι δυο μήνες της Παρισινής Κομμούνας, ειδικότερα δε η “Αιματηρή εβδομάδα”, άφησαν το στίγμα τους και στα μνημεία της πόλης. Οι εξεγερθέντες κατέστρεψαν τον κίονα της πλατείας Vendôme, σύμβολο του Βοναπαρτισμού, καθώς είχε κατασκευαστεί από τα κατασχεθέντα αυστριακά και ρωσικά πυροβόλα της μάχης του Αούστερλιτς (1805). Σε πολλά σημεία, κεντρικά και μη, υψώθηκαν οδοφράγματα με κυρίαρχο υλικό τις πέτρες από τα καλντερίμια των διαφόρων οδών και λεωφόρων. Ας σημειωθεί ότι επί των ημερών του Ναπολέοντα Γ΄, η γαλλική πρωτεύουσα είχε γνωρίσει μια περίοδο αξιόλογης πολεοδομικής αναβάθμισης. Ταυτόχρονα με την είσοδο των κυβερνητικών δυνάμεων, οι εξεγερθέντες πυρπόλησαν ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα και σημαντικά μνημεία. Μεταξύ άλλων, καταστράφηκαν ολοσχερώς τα βασιλικά ανάκτορα του Κεραμεικού (Palais des Tuileries), το Δημαρχείο της πόλης καθώς και τμήμα των ανακτόρων του Λούβρου.

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Βραζιλίας, στο Ρίο ντε Τζανέϊρο, φιλοξενείται ένα φωτογραφικό άλμπουμ, το οποίο περιέχει 110 φωτογραφίες από τις ημέρες της Κομμούνας. Απεικονίζονται στιγμιότυπα από την πολιορκία και τις καταστροφές, οι οποίες έλαβαν τότε χώρα. Οι φωτογραφίες αυτές τραβήχτηκαν από τον Auguste Bruno Braquehais (1823-1875), έναν Γάλλο πρωτοπόρο του φωτορεπορτάζ. Συγκεντρώθηκαν από τον αυτοκράτορα Πέτρο Β΄ της Βραζιλίας (1825-1891), ο οποίος, με τη σειρά του, τις δώρισε στην Εθνική Βιβλιοθήκη της χώρας του. Έκτοτε, εντάχθηκαν και ανήκουν στη συλλογή Thereza Christina Maria.