Ελένη Ιωαννίδου: Η ιστορία των Κωνσταντινουπολιτών Ελλήνων και το ΙΑΠΕ
Συνέντευξη στους Χαράλαμπο Γάππα και Δημήτρη Μητσόπουλο
Κυρία Ιωαννίδου, κατ’ αρχάς θα ήθελα να μου πείτε πως προέκυψε η ιδέα, για την ενασχόληση με τον ελληνισμό της Κωνσταντινούπολης;
Ο στόχος του αρχείου δεν ήταν μόνο να ασχοληθεί με τους πρόσφυγες της Καλαμαρίας ούτε μόνο με τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, που βέβαια ήταν το κύριο προσφυγικό ρεύμα προς την Ελλάδα, κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα αλλά εξ’ αρχής σκοπός μας ήταν να αποτελέσουν αντικείμενο μελέτης, κατά το δυνατόν όλα τα προσφυγικά ρεύματα, που προέκυψαν από πολεμικές ή πολιτικές αναταραχές. Έτσι λοιπόν θελήσαμε να ασχοληθούμε με τον ελληνισμό της Κωνσταντινούπολης και μάλιστα από τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας μας το 1995, οργανώσαμε μια σχετική ημερίδα, με αφορμή την επέτειο των 40 ετών από τα Σεπτεμβριανά. Οπότε έχοντας συγκεντρώσει ένα σημαντικό αριθμό προφορικών μαρτυριών, από πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, του Πόντου, της Ανατολικής Θράκης, που προέκυψαν από τη Συνθήκη Ανταλλαγής Πληθυσμών, θελήσαμε γύρω στο 2005 να ασχοληθούμε με τους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, δηλαδή τους Έλληνες, που αναγκάστηκαν να έρθουν στην Ελλάδα κυρίως με τις απελάσεις, στα μέσα της δεκαετίας του ’60. Οπότε, έτσι ξεκινήσαμε να μελετάμε τη βιβλιογραφία, καταρτίσαμε ένα ερωτηματολόγιο, με στόχο να συγκεντρώσουμε προφορικές μαρτυρίες και αρχειακό υλικό, από τους ανθρώπους, που παίρναμε τις συνεντεύξεις.
Αναζητήσαμε αρχικά από το σύλλογο Κωνσταντινουπολιτών κάποια ονόματα και στη συνέχεια ήρθαμε σε επαφή και με άλλους, καταφέρνοντας να συλλέξουμε 70 προφορικές μαρτυρίες και αντίστοιχα όσοι πληροφορητές είχαν αρχειακό υλικό, να συγκεντρώσουμε και από αυτούς το αρχειακό τους υλικό, φωτογραφίες και έγγραφα. Οπότε η σκέψη για το συνέδριο κυοφορούταν εδώ και καιρό. Ο αρχικός προγραμματισμός ήταν να γίνει πέρυσι το συνέδριο, επειδή ήταν η 60η επέτειος των Σεπτεμβριανών, αλλά λόγω των πολιτικών και οικονομικών συνθηκών του περασμένου καλοκαιριού, δεν ήταν δυνατόν να οργανωθεί το συνέδριο και έτσι το συνέδριο αναβλήθηκε για φέτος.
Ποίοι είναι οι στόχοι του φετινού συνεδρίου;
Το συνέδριο αυτό δεν έγινε με ανοιχτή πρόσκληση, αλλά επιλέχθηκε να κληθούν κάποιοι καταξιωμένοι ερευνητές της ιστορίας, των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, αλλά και κάποιοι νέοι ερευνητές, που ασχολούνται με αρχεία και θέματα, που δεν έχουν ερευνηθεί ιδιαίτερα. Ο στόχος μας είναι το Ι.Α.Π.Ε. να αναδείξει αυτό το τμήμα του προσφυγικού ελληνισμού. Στη Θεσσαλονίκη σε αντίθεση με την Αθήνα, δεν έχει αναδειχθεί ιδιαίτερα αυτό το θέμα, καθώς στην Αθήνα υπάρχουν αρκετοί σύλλογοι Κωνσταντινουπολιτών, οι οποίοι λειτουργούν εδώ και αρκετά χρόνια, αλλά στην Θεσσαλονίκη εγκαταστάθηκε μικρότερος αριθμός. Στοχεύουμε στο να αναδειχθεί αυτό το θέμα στη πόλη και να προχωρήσουμε σε έκδοση των πρακτικών. Προέκυψαν 6 θεματικές, ανάλογες με τις ομιλίες: η πρώτη αφορά την περίοδο μετά την ανταλλαγή, που είναι εισαγωγή στο συνέδριο, η ιστορία μέσα από πρόσωπα, δηλαδή μεμονωμένα πρόσωπα που εντάσσονται στο συλλογικό πλαίσιο, η εκπαίδευση στην ελληνική μειονότητα, ενώ και στη βιβλιογραφία ελκύει αρκετά τους ερευνητές, καθώς ήταν ένας από τους βασικούς πυλώνες, που στήριζαν την ελληνική κοινότητα, «υπό διωγμόν» που αφορά τα περιοριστικά μέτρα, τα Σεπτεμβριανά και τις απελάσεις, «Εγκατάσταση και Ενσωμάτωση: μια νέα πατρίδα;» , γιατί μας ενδιαφέρει στη συνεδρία αυτή, να δούμε αν πράγματι υπήρξε αυτή η ενσωμάτωση στην Ελλάδα και τέλος η μνήμη και η ανάλυση της, δηλαδή πως θυμούνται την ιστορία τους. Έχουμε 26 ομιλητές και βιωματικές αφηγήσεις, των ίδιων των Κωνσταντινουπολιτών. Δεν υπήρχε περιθώριο και δυνατότητα, για να δούμε αναλυτικότερα την καθημερινή ζωή και τις διακοινοτικές σχέσεις .
Ευελπιστούμε ότι θα υπάρξει ένα νέο συνέδριο ή ημερίδα, σχετικά με αυτό το ζήτημα. Θα προβληθεί επίσης το ντοκιμαντέρ «Η απώλεια της πατρίδας», του Aydin Karancik, με συνεντεύξεις τόσο με Έλληνες όσο και Τούρκους , που εξετάζει κυρίως τις απελάσεις. Θα λειτουργεί επίσης έκθεση καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, από την Πέμπτη 29/9 μέχρι τη Κυριακή 2/10 με τίτλο: «Τα Σεπτεμβριανά εν θερμώ στα πρωτοσέλιδα», το οποίο οργανώνεται από την Ένωση Ομογενών Κωνσταντινουπόλεως Βορείου Ελλάδος και το Μορφωτικό Σύνδεσμο Μακροχωρίου Κωνσταντινουπόλεως και τη φέραμε την Αθήνα. Ελπίζουμε ότι θα την επισκεφτούν σχολεία. Το πρόγραμμα είναι πλούσιο και ελπίζουμε ότι θα προσελκύσει το ενδιαφέρον των φοιτητών και όχι μόνο. Μας ενδιαφέρει να δούμε πως οι Κωνσταντινουπολίτες συνετέλεσαν στην διαμόρφωση της ταυτότητας του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Εκτός από τα αρχεία πολύ σημαντικές είναι οι προφορικές μαρτυρίες και πολλές εισηγήσεις στηρίζονται σε προφορικές μαρτυρίες, μερικές εκ των οποίων συνελέγησαν από το Ι.Α.Π.Ε. Μας ενδιαφέρει η φωνή των ίδιων των ανθρώπων, γιατί μέσα στη καθημερινότητα ίσως έχει χαθεί το στίγμα της ταυτότητας τους και είναι ευκαιρία να ακούσουμε για τη ζωή τους, το πόνο τους για τις απελάσεις, την εγκατάσταση εδώ. . Το συνέδριο θα λάβει χώρα στο θέατρο Μελίνα Μερκούρη, ενώ η παρακολούθηση του συνεδρίου θα είναι δωρεάν και θα δοθούν βεβαιώσεις παρακολούθησης.
Η Ελένη Ιωαννίδου είναι ιστορικός, απόφοιτη του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ. και εργάζεται από το 1994 στο Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού του Δήμου Καλαμαριάς στη Θεσσαλονίκη.Στο παρελθόν έχει εργαστεί στο Ιστορικό Αρχείο του Δημοτικού Μουσείου Καβάλας και στο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα στη Θεσσαλονίκη.Έχει συμμετάσχει με ανακοινώσεις σε πανελλήνια και διεθνή συνέδρια και ημερίδες, έχει πραγματοποιήσει δημοσιεύσεις σε συλλογικές εκδόσεις και ιστορικά περιοδικά και έχει αναλάβει την επιστημονική επιμέλεια εκδόσεων βιβλίων για τη σύγχρονη ιστορία της Θεσσαλονίκης. Έχει ασχοληθεί με τη διοργάνωση ημερίδων, συνεδρίων, εκθέσεων, εκδηλώσεων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων και υπήρξε επικεφαλής ερευνητικών προγραμμάτων.Τα επιστημονικά της ενδιαφέροντα αφορούν τους Έλληνες πρόσφυγες του 20ου αιώνα, την προσφυγική εγκατάσταση στη Θεσσαλονίκη και τη Βόρεια Ελλάδα, την κοινωνική ιστορία και την προφορική ιστορία.
Επιστημονική επιμέλεια των συλλογικών έργων:
- Η Καλαμαριά στο Μεσοπόλεμο. (1920 – 1940). Δημιουργώντας τη Νέα Πατρίδα.
- Ο Αθλητισμός των Προσφύγων στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου.
- Η Καλαμαριά γράφει ιστορία. 1940 – 1967. Από την επιβίωση στη δημιουργία.
- ΜΙΑ ΖΩΗ ΑΠΟΛΛΩΝ. Μορφωτικός Γυμναστικός Σύλλογος «Ο Απόλλων» (1926-2006).
- Η μεταμόρφωση της Θεσσαλονίκης. Η εγκατάσταση των προσφύγων στην πόλη (1920-1940). Πρακτικά ημερίδας.
Μέλος της οργανωτικής επιτροπής των συνεδρίων:
- “Η Ελλάδα στη δεκαετία του ’40. Μια κριτική αποτίμησ: ιστοριογραφική συζήτηση, μεθοδολογικές προτάσεις, ερευνητικά πεδία” – Επιστημονικό Συνέδριο του Δικτύου για τη μελέτη των Εμφυλίων Πολέμων
- «Θεσσαλονίκη, πρωτεύουσα των προσφύγων». Οι πρόσφυγες στην πόλη από το 1912 μέχρι σήμερα.- 1ο Επιστημονικό Συνέδριο του Ι.Α.Π.Ε
- «Αντί – αρχεία: Επανεξετάζοντας την ιστορία από τα κάτω» – 3o Διεθνές Συνέδριο Προφορικής Ιστορίας της Ένωσης Προφορικής Ιστορίας
- “Ο ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης μετά τη Συνθήκη Ανταλλαγής Πληθυσμών (1923-2016). .- 2ο Επιστημονικό Συνέδριο του Ι.Α.Π.Ε.
