Μίλος Κόβιτς: Η αναθεώρηση της ιστορίας του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου αποτελεί έκφραση της σύγχρονης αποικιοκρατίας

Μίλος Κόβιτς: Η αναθεώρηση της ιστορίας του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου αποτελεί έκφραση της σύγχρονης αποικιοκρατίας

Η συνέντευξη δόθηκε στο Σάκη Λούπα, Υποψήφιο Διδάκτορα στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ

 

Κύριε Κόβιτς με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από την έναρξη του Α΄ παγκοσμίου πολέμου (στο εξής ΑΠΠ) διοργανώθηκαν διάφορα επιστημονικά συνέδρια γύρω από το θέμα όπως επίσης και η υπάρχουσα βιβλιογραφία εμπλουτίστηκε με νέες μελέτες. Θεωρείτε ότι πρόκειται για έργα επετειακού χαρακτήρα ή επιχειρείται η συγγραφή της ιστορίας του ΑΠΠ από την αρχή;

 

Νομίζω ότι ισχύουν και τα δύο. Υπάρχουν εξαιρετικά βιβλία, τα οποία έκαναν την εμφάνισή τους ακριβώς αυτήν την περίοδο, λόγω της συμπλήρωσης των εκατό χρόνων από την έκρηξη του ΑΠΠ και προσφέρονται για χαλαρή ανάγνωση, όπως επίσης υπάρχουν βιβλία τα οποία συνιστούν ξεκάθαρο αναθεωρητισμό, επιχειρώντας να καλύψουν τις ευθύνες των Κεντρικών Δυνάμεων για την πρόκληση του πολέμου. Ως παράδειγμα της πρώτης ομάδας μπορούμε να αναφέρουμε το βιβλίο του αυστριακού ιστορικού φωτογραφίας Άντον Χόλτσερ με τίτλο «Το χαμόγελο του δήμιου: ο άγνωστος πόλεμος εναντίον του άμαχου πληθυσμού 1914-1919». Ο συγγραφέας βρήκε στα αυστριακά αρχεία μία ολόκληρη σειρά φωτογραφιών που απαθανατίζουν απαγχονισμούς αμάχων. Πρόκειται για εκατοντάδες φωτογραφίες τις οποίες τράβηξαν οι ίδιοι οι δήμιοι και οι οποίες δείχνουν στρατιώτες του αυστρο-ουγγρικού στρατού να σκοτώνουν αμάχους στις περιοχές της σημερινής Σερβίας, της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης (στο εξής ΒΕ), του Σρεμ αλλά και της δυτικής Ουκρανίας. Ο συγγραφέας δεν περιορίζεται μόνο στο αρχειακό υλικό, αλλά επεκτείνει την έρευνά του στον Τύπο και στα πρακτικά των κοινοβουλευτικών συνεδριάσεων και ισχυρίζεται ότι βρισκόταν σε εξέλιξη το ήδη επεξεργασμένο σχέδιο γενοκτονίας του σερβικού λαού αλλά και των Ρουθηνών, ενός λαού ρωσικής καταγωγής, ουνιτών που ζούσαν στη σημερινή δυτική Ουκρανία. Τα ντοκουμέντα δείχνουν ότι η εξολόθρευση συντελέστηκε βάσει σχεδίου. Το βιβλίο που είναι γραμμένο στα γερμανικά, αλλάζει εν πολλοίς την εικόνα που είχαμε για τον ΑΠΠ. Ο πόλεμος, συνεπώς, δεν είναι ο ίδιος σε όλα τα μέτωπα. Ο μέσος δυτικός αναγνώστης έχει στο μυαλό του την εικόνα των χαρακωμάτων, στα οποία οι εμπλεκόμενοι στρατοί – ο αγγλικός και ο γερμανικός – πίνουν τσάι και παίζουν ποδόσφαιρο κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων και μετά επιστρέφουν και πάλι σε θέσεις μάχης, ενώ από την άλλη στο ανατολικό μέτωπο στη Ρωσία και στο νοτιοανατολικό μέτωπο στη Σερβία ο πόλεμος περιλαμβάνει δολοφονίες άμαχου πληθυσμού και συστηματικές διώξεις πολιτών. Σε αυτά τα δύο μέτωπα, ο πόλεμος δεν είχε ως  κύριο χαρακτηριστικό του τα χαρακώματα, αλλά τις μετακινήσεις στρατιωτικών σωμάτων και περικύκλωση ολοκλήρων μονάδων. Όσον αφορά το Μακεδονικό μέτωπο μπορούμε να πούμε ότι ήταν πόλεμος χαρακωμάτων από το 1916 έως το 1918.

Από την άλλη πλευρά υπάρχουν μελέτες που κινούνται χωρίς αμφιβολία στον χώρο του αναθεωρητισμού. Στην πρώτη γραμμή βρίσκεται το βιβλίο του Κρίστοφερ Κλαρκ, «Οι υπνοβάτες. Πως η Ευρώπη πήγε στον πόλεμο το 1914», στο οποίο κατηγορεί τη Σερβία ότι συνειδητά και σκόπιμα προκάλεσε τον ΑΠΠ. Στο βιβλίο του δεν ξεκινά με την κατάληψη της Αλσατίας και της Λωραίνης ή με τον ανταγωνισμό των εξοπλισμών μεταξύ Αγγλίας και Γερμανίας ή με την αυστρορωσική διαμάχη στα Βαλκάνια, αλλά με το πραξικόπημα της 29ης Μαΐου του 1903 στη Σερβία[1]. Με αυτόν τον τρόπο βλέπουμε πως αυτή η αντισερβική υστερία των δυτικών ΜΜΕ διαχέεται σε επίπεδο ακαδημαϊκής ιστοριογραφίας. Ο Κλαρκ ισχυρίζεται ανοιχτά στον πρόλογο του βιβλίου του ότι μετά τη Σρεμπρένιτσα και την πολιορκία του Σαράγιεβο πρέπει να εκτιμήσουμε διαφορετικά τον σερβικό εθνικισμό του 1914. Πρόκειται για αναχρονισμό. Κάτι, δηλαδή, που μαθαίνουν οι φοιτητές του πρώτου έτους σε προπτυχιακό επίπεδο. Δεν είναι δυνατόν να εφαρμόζουμε κριτήρια του παρόντος για να εξηγήσουμε το παρελθόν. Εκτός αυτού, είναι προφανές ότι ο συγγραφέας υπέκυψε στην προπαγάνδα διότι η ιστορία ακόμα δεν έχει δώσει ακόμη την ετυμηγορία της για τα γεγονότα της δεκαετίας του ’90 στη Γιουγκοσλαβία (Σρεμπρένιτσα, πολιορκία του Σαράγεβο). Δεν μπορούν οι ιστορικοί να στηρίζονται στην προπαγάνδα των ΜΜΕ για αυτά τα γεγονότα. Δεύτερον, αυτός ο άνθρωπος δεν είναι οποιοσδήποτε. Είναι καθηγητής στο Κέιμπριτζ και μάλιστα Regius Professor, κάτι σαν προϊστάμενος των υπόλοιπων καθηγητών ιστορίας του τμήματος. Το βιβλίο του έχει ήδη αρκετές εκδόσεις στη Γερμανία. Είναι ενδιαφέρον ότι οι αναθεωρητικές μελέτες δεν συναντούν μεγάλη ανταπόκριση στη Γερμανία, της οποίας η ιστοριογραφία δεν έχει αλλάξει σημαντικά τη στάση της γύρω από τον ΑΠΠ. Αυτές εμφανίζονται κυρίως στην αγγλοσαξωνική βιβλιογραφία. Το βιβλίο του Κλαρκ είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, το οποίο έχει ήδη εκδοθεί έξι φορές και είμαι σίγουρος ότι έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά. Έχει κάνει πολλές πωλήσεις, είναι γραμμένο σε χαλαρό στυλ, έχει μεταφραστεί στις κυριότερες γλώσσες του κόσμου και χρησιμοποιείται σαν εγχειρίδιο για την ιστορία του ΑΠΠ. Στην Αυστρία και τη Γερμανία, μάλιστα, πωλείται στα σούπερ-μάρκετ. Οπότε, αντιλαμβάνεστε ότι τυγχάνει μεγάλης προβολής. Φυσικά, μπορεί να ειπωθεί ότι η Γερμανία έχει πληρώσει το τίμημα για την πρόκληση τόσο του ΑΠΠ, όσο και του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου (στο εξής ΒΠΠ), αλλά δεν ισχύει το ίδιο για τους συμμάχους τους. Δεν μπορούμε να πούμε ότι η ουγγρική, η αυστριακή και η κροατική ιστοριογραφία (την περίοδο του σοσιαλισμού) έχουν αποδεχθεί τις ευθύνες των χωρών τους για τους δύο παγκοσμίους πολέμους. Όσο περισσότερο απομακρυνόμαστε από τον ΒΠΠ, αντιλαμβανόμαστε ότι ήταν συνέχεια του ΑΠΠ. Επομένως, οι χώρες που στάθηκαν στο πλευρό της Γερμανίας, αποφεύγουν τις ευθύνες, επιρρίπτοντας όλη την υπαιτιότητα στη Γερμανία. Ωστόσο, το παράδειγμα του Άντον Χόλτσερ μας δείχνει ότι υπάρχουν και εξαιρετικά βιβλία και άρα δεν πρέπει να χάνουμε την ελπίδα μας.

Πιστεύετε ότι η σημερινή κατάσταση στην Ευρώπη επηρεάζει τη συζήτηση περί ευθυνών για τον ΑΠΠ;

 

Ας είμαστε ειλικρινείς. Το παρόν πολύ συχνά υπαγορεύει και επιβάλλει στην ιστοριογραφία τα δικά του συμπεράσματα. Όταν σήμερα έχουμε μία ενωμένη Γερμανία, η οποία εξελίσσεται σε ηγετική δύναμη της Ενωμένης Ευρώπης τόσο σε πολιτικό, όσο και σε οικονομικό επίπεδο, όταν βιώνουμε μια κατάσταση στην οποία οι ιστορικοί των γειτονικών μας χωρών (όπως και ένα μέρος της κοινής γνώμης) θριαμβολογούν διότι οι χώρες τους το 1914 ή ακόμα και το 1940 έκαναν τη σωστή επιλογή, όταν έχουμε μία διαφορετική πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη με τη Γερμανία στο επίκεντρό της τότε δεν μπορούμε να έχουμε την απαίτηση ότι η ιστορία αυτού του πολέμου θα συνεχίζεται να γράφεται με τον ίδιο τρόπο, με τον οποίο γραφόταν πριν την ενοποίηση της Γερμανίας. Σε πολιτικό επίπεδο, άλλωστε, έχουν ακυρωθεί τα αποτελέσματα του ΑΠΠ. Χώρες όπως η Γιουγκοσλαβία, η Τσεχοσλοβακία και η ΕΣΣΔ έχουν διαλυθεί. Η Γερμανία έχει διεισδύσει οικονομικά στον χώρο της ανατολικής και της νοτιοανατολικής Ευρώπης και τώρα εισέρχεται και στην Ουκρανία και πρέπει να περιμένουμε ότι επιθυμεί και την αλλαγή της ιστοριογραφίας. Πολλοί εδώ, άλλωστε, έχουν την εντύπωση ότι τόσο η Σερβία, όσο και η Ελλάδα τιμωρούνται λόγω της στάσης τους στους δύο παγκοσμίους πολέμους. Και εάν κατά τον ΑΠΠ η Ελλάδα είχε διφορούμενη στάση, ως απόρροια του Εθνικού Διχασμού, για τον ΒΠΠ τα πράγματα ήταν ξεκάθαρα.

 

Ο ΑΠΠ αποτελεί μία βαθιά τομή στην ιστορία της Σερβίας. Πως έχει αντιμετωπίσει η σερβική ιστοριογραφία την περίοδο αυτή;

 

Η σερβική ιστοριογραφία έχει κάνει εξαιρετική δουλειά. Οφείλουμε να ευλογήσουμε τα γένια μας, καθώς ο ΑΠΠ ως θέμα έχει καλυφθεί σε μεγάλο βαθμό από τους Σέρβους ιστορικούς. Ωστόσο, κάθε εποχή θέτει και νέα ερωτήματα. Οι μελέτες των Βλάντιμιρ Τσόροβιτς, Βάσιλ Πόποβιτς, Ντράγκολιουμπ Ζιβοΐνοβιτς, Μιχάηλ Βοϊβοντιτς, Μίλοραντ Έκμετσιτς, Αντέι Μίτροβιτς και άλλων Σέρβων ιστορικών καλύπτουν τη θεματική των διεθνών σχέσεων. Όσον αφορά τη στρατιωτική ιστορία θαυμάσιες μελέτες είναι αυτές των ειδικών επί της στρατιωτικής ιστορίας Ζίβκο Παύλοβιτς, Σάβο Σκόκο και Πέταρ Όπατσιτς[2]. Απομένουν, όμως, μερικά ερωτήματα αναπάντητα. Θα έπρεπε να συνδυάσουμε την μάκρο- με την μικρο-ιστορία. Να παρακολουθήσουμε ας πούμε τις δραστηριότητες των υψηλών αξιωματούχων των Μεγάλων Δυνάμεων, τις διεθνείς σχέσεις και παράλληλα τις καθημερινές εμπειρίες των στρατιωτών στο μέτωπο. Πως βλέπουν π.χ. τη Σερβία στον ΑΠΠ οι στρατιώτες και πως οι διπλωμάτες; Ποια εικόνα για τη Σερβία διαμορφώνουν οι ξένοι που έρχονται στη χώρα; Πρέπει επίσης να μελετηθούν τα δημογραφικά δεδομένα της χώρας πριν και μετά τον πόλεμο, οι κοινωνικές αλλαγές, επίσης που επέφερε ο πόλεμος. Το σημαντικότερο ζήτημα, ωστόσο, παραμένει πως έγινε η μετάβαση από το σερβικό εθνικό πρόγραμμα στο πρόγραμμα μίας ενωμένης Γιουγκοσλαβίας. Όλα αυτά, λοιπόν, τα ερωτήματα παραμένουν ανοιχτά.

 

 

 

Τι κληρονομιά έχει αφήσει ο ΑΠΠ στη συλλογική μνήμη των Σέρβων και στη σημερινή σερβική κοινωνία;

 

Ο ΑΠΠ κατέχει εξέχουσα θέση στη συλλογική μνήμη των Σέρβων. Όπως και όλα τα έθνη του κόσμου, έτσι κι οι Σέρβοι έχουν μερικά σημεία που αποτελούν τομές στην ιστορία τους και τα οποία διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της εθνικής τους ταυτότητας. Τα πιο σημαντικά είναι η μεσαιωνική δυναστεία των Νεμανιδών (ιδρυτής της οποίας ήταν ο Άγιος Συμεών ο Χιλανδαρινός, κατά κόσμον Στέφαν Νεμάνια), ο Άγιος Σάββας, η μάχη του Κοσσόβου, η πρώτη και η δεύτερη σερβική εξέγερση, οι Βαλκανικοί πόλεμοι, ο ΑΠΠ, ο ΒΠΠ και η διαπραχθείσα γενοκτονία εις βάρος των σερβικών πληθυσμών κατά τη διάρκεια του τελευταίου. Ο ΑΠΠ έχει χαραχθεί στη μνήμη των Σέρβων ως εποχή ηρωισμού, ως εποχή ενός δίκαιου και αμυντικού πολέμου, για την οποία όλοι είμαστε περήφανοι. Δεν υπάρχει οικογένεια στη Σερβία που δεν έχει παππού ή προπάππου παρασημοφορεμένο ή νεκρό στον αγώνα για την απελευθέρωση και την ένωση του σερβικού λαού. Όλοι νιώθουμε περηφάνια όταν βλέπουμε παλιές φωτογγραφίες με τους γέροντες με τα μουστάκια και τις σάικατσες[3] και αυτό διότι γίνεται αντιληπτό ότι επρόκειτο για έναν λαϊκό αγώνα.

Από την άλλη ο ΑΠΠ έχει μείνει χαραγμένος στη μνήμη μας ως μία δημογραφική καταστροφή. Σύμφωνα με επίσημες σερβικές στατιστικές χάθηκε στον ΑΠΠ 1.247.000 σερβικού πληθυσμού. Ακόμα και σήμερα το εν λόγω ζήτημα αποτελεί πεδίο αντιπαραθέσεων στο δημόσιο διάλογο.

Τέλος, ένα τρίτο ζήτημα είναι η μετάβαση από τη σερβική εθνική ιδέα στον γιουγκοσλαβισμό. Το ερώτημα δηλαδή εάν θα έπρεπε να δημιουργηθεί ένα ενιαίο σερβικό κράτος με την ένωση όλων των σερβικών χωρών ή εάν θα έπρεπε να επιδιωχθεί η ένωση με τους Κροάτες και τους Σλοβένους. Εγώ ανήκω σε εκείνους τους ιστορικούς που θεωρούν την ελευθερία ως την πιο φωτεινή παράδοση και ότι ο αγώνας για αυτήν είναι χρέος κάθε πολίτη. Ωστόσο, θεωρώ ότι η δουλειά των ιστορικών δεν είναι να διαπληκτίζονται με την ιστορία. Καθήκον τους είναι να εξηγούν τι έγινε και για ποιο λόγο έγινε και όχι να δικάζουν, διότι σήμερα εκατό χρόνια αργότερα είναι εύκολο να γίνεις μετά Χριστόν προφήτης. Ως επαγγελματίες ιστορικοί είμαστε υποχρεωμένοι να προσπαθούμε, στο μέτρο του εφικτού, να επιτύχουμε την αντικειμενικότητα.

Για τη Σερβία των αρχών του 20ου αιώνα το ζητούμενο ήταν η ελευθερία και η εθνική ανεξαρτησία. Για τη σημερινή Σερβία;

 

Όλη η Ευρώπη έχει αλλάξει. Στους σημερινούς Ευρωπαίους, τους Γερμανούς, τους Άγγλους, τους Γάλλους τα ιδανικά του 1914 φαίνονται πολύ μακρινά και ξένα. Τα ιδανικά που αναφέρετε ήταν ιδανικά όλων των ευρωπαϊκών λαών εκείνη την περίοδο, αλλά οι σημερινές γενιές δεν εμφορούνται από τα αυτά τα ιδανικά και ως εκ τούτου νιώθουν αποξενωμένοι από τους προγόνους τους. Όταν κάποιος κοιτάει τη σημερινή Σερβία, αναρωτιέται εάν πραγματικά οι σημερινοί Σέρβοι είναι απόγονοι των Σέρβων του 1914, γιατί μπορεί να μας συνδέουν οι δεσμοί αίματος, αλλά το πρωταρχικό είναι οι πνευματικοί δεσμοί. Ασφαλώς δεν μπορούμε να έχουμε τα ίδια ιδανικά με τους παππούδες μας που έζησαν σε μία εντελώς διαφορετική εποχή, αλλά πάντα διατηρείται κάτι από γενιά σε γενιά. Αυτό το κάτι είναι ο στοιχειώδης πατριωτισμός. Πρόκειται για τον στοιχειώδη πατριωτισμό που θα έπρεπε να είναι κοινός παρονομαστής όλων των κατοίκων της Ευρώπης. Η ιδέα της εθνικής κυριαρχίας, το δικαίωμα του έθνους να αποφασίζει μόνο του τη μοίρα του και αυτό είναι το στοιχείο που ενώνει όλους τους πατριώτες στην Αγγλία, τη Γαλλία αλλά και στη Σερβία και στην Ελλάδα. Φυσικά ο κάθενας ερμηνεύει τον πατριωτισμό με τον δικό του τρόπο, αλλά εκλαμβάνουμε τον πατριωτισμό στην πιο βασική του μορφή, όπως τον γνωρίσαμε στην αρχαία Ελλάδα, τον πατριωτισμό που προϋποθέτει αλληλεγγύη μεταξύ των πολιτών της πόλεως, οι οποίοι έχουν καθήκον να αντιπαρατεθούν τόσο με τον τύραννο στο εσωτερικό, όσο και με τον ξένο κατακτητή. Έναν πατριωτισμό χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς που δε στηρίζεται στη φυλετική συγγένεια αλλά στην κοινότητα ιδανικών. ανεξάρτητα από τις αλλαγές των καιρών – μολονότι δεν μπορούμε να εξισώσουμε την αρχαία πόλη-κράτος με το σημερινό έθνος-κράτος – υπάρχει κάτι το οποίο μας συνδέει με το παρελθόν μας. Είμαι βαθιά πεπεισμένος ότι η πλειονότητα των Σέρβων και των Ελλήνων πολιτών σκέφτεται με αυτόν τον τρόπο. Αλλά υπάρχει χάσμα μεταξύ της πλειονότητας της κοινής γνώμης και αυτών που προβάλλουν τα ΜΜΕ. Κατ’ εμέ είναι αναγκαίο να ξεκινήσει ένας διάλογος σχετικά με τις συνέχειες και τις ασυνέχειες στην ιστορία, σχετικά με αυτά που οι σύγχρονοι Σέρβοι, Έλληνες, Πολωνοί, Ούγγροι κ.ο.κ. χρωστάνε στις πατρίδες τους και με αυτά που χρωστάνε στην ευρύτερη κοινότητα που λέγεται Ευρώπη.

Πως μπορούμε να συνδυάσουμε σήμερα τον πατριωτισμό με την παγκοσμιοποίηση;

 

Η παγκοσμιοποίηση έχει και θετική και αρνητική πλευρά. Κατά τη γνώμη μου, σήμερα επικρατεί η αρνητική πλευρά διότι εδώ και καιρό ως παγκοσμιοποίηση νοείται η επικράτηση σε παγκόσμιο επίπεδο των Αγγλοσαξόνων, του ΝΑΤΟ και του νεοφιλελεύθερου καπιταλιστικού συστήματος. Στην βάση του αυτό το οικοδόμημα είναι ρατσιστικό και επ’ αυτού μπορούν καλύτερα να μας διαφωτίσουν οι Λατινοαμερικάνοι. Πρόκειται, επί της ουσίας, για ιμπεριαλισμό και αποικιοκρατία που εξαπλώνονται σε όλον τον κόσμο. Όσον αφορά τις βαλκανικές χώρες, αυτή η νέα παγκόσμια τάξη είναι γεμάτη προκαταλήψεις, τις οποίες έχουν περιγράψει η Μαρία Τοντόροβα και η Έλλη Σκοπετέα ως «βαλκανοποίηση». Η εναλλακτική θα πρέπει να στηρίζεται σε όσους αισθάνονται ότι πρέπει να προβληθεί κάποια αντίσταση. Κατά τη γνώμη μου, εφόσον πρόκειται για αντίσταση σε αυτού του είδους τον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό η εναλλακτική θα πρέπει να αναζητηθεί στην αριστερά, χωρίς αυτό, ωστόσο, να είναι δεσμευτικό. Εξαρτάται βέβαια τι ορίζουμε αριστερά και τι δεξιά. Πρέπει, ωστόσο, η εναλλακτική να είναι και πατριωτική καθώς μιλάμε για αντίσταση στον ιμπεριαλισμό. Το λατινοαμερικάνικο μοντέλο μπορεί να είναι για εμάς μακρινό, αλλά είναι και κοινωνικό και πατριωτικό. Εν ολίγοις, μία εναλλακτική πρόταση θα πρέπει να είναι εναρμονισμένη με τις παραδόσεις και την κουλτούρα της εκάστοτε χώρας.

Σε πρόσφατη συνέντευξή σας δηλώσατε ότι «οι λαοί με μακρινό και ένδοξο παρελθόν δεν μπορούν να αποικιοποιηθούν». Μπορεί επομένως η ιστορία να λειτουργήσει ως προστατευτικό δίχτυ για μία κοινωνία σε περιόδους κρίσης και αμφισβήτησης της εθνικής ιδιοπροσωπείας της;

 

Ναι, πιστεύω ότι μπορεί. Η ιστορία έχει αποδείξει, ήδη κατά τον 19ο αιώνα, τον αιώνα των αυτοκρατοριών ότι δεν είναι εξίσου εύκολο να αποικιοποιείς αφρικανικές χώρες και π.χ. την Περσία, η οποία έχει πλούσια ιστορική κληρονομιά. Το ίδιο ισχύει και σήμερα. Η αποικιοποίηση της Τουρκίας, μίας χώρας με μακρά και σοβαρή ιστορική μνήμη, δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Δεν ήταν εύκολο να αποικιοποιήσεις τους Έλληνες, όσον αφορά ας πούμε την Κύπρο, ως βρετανική αποικία, και την μετέπειτα προσπάθεια δημιουργίας μιας κυπριακής ταυτότητας. Δεν κατέστη δυνατή η αποικιοποίηση των Σέρβων της ΒΕ. Γιατί η Αυστροουγγαρία στη ΒΕ εγκαθίδρυσε ένα αποικιοκρατικό καθεστώς, μία Κένυα ας πούμε στην καρδιά της Ευρώπης. Ασφαλώς τα αίτια του ΑΠΠ είναι βαθύτερα, αλλά η σύγκρουση μεταξύ Αυστροουγγαρίας και Σερβίας προκλήθηκε εξ αιτίας της απόπειρας αποικιοποίησης των Σέρβων και της αλλαγής της ταυτότητάς τους στη ΒΕ, εξ αιτίας της προσπάθειας μετατροπής τους σε Βοσνίους. Ο Πρίντσιπ είχε γεννηθεί στη ΒΕ όχι στη Σερβία. Η αποικιοποίηση μπορεί να γίνει είτε δια των όπλων, είτε μέσω της οικονομικής και της πολιτισμικής οδού, με την επιβολή ενός πολιτισμικού κώδικα παντελώς ξένου προς τους ντόπιους. Λαοί, ωστόσο, μακράς ιστορικής μνήμης είναι σχεδόν όλοι οι ευρωπαϊκοί λαοί και σίγουρα οι Έλληνες και οι Σέρβοι.

 

Θεωρείτε επομένως ότι η αναθεωρητική αυτή ιστοριογραφία αποτελεί μέρος αυτής της προσπάθειας αποικιοποίησης;

 

Ασφαλώς. Το ζήτημα της αποικιοποίησης, άλλωστε, είναι και σημερινό ζήτημα. Κατ’ εμέ σήμερα βρίσκεται σε εξέλιξη η αποικιοποίηση της Ανατολικής και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, η οποία συντελείται κυρίως σε οικονομικό και πνευματικό επίπεδο. Η Ελλάδα βρίσκεται σε διαφορετική κατάσταση διότι τα τελευταία πενήντα-εξήντα χρόνια έζησε σε διαφορετικές συνθήκες από αυτές που έζησαν η Σερβία και οι υπόλοιπες χώρες της (μετα)κομμουνιστικής Ανατολικής Ευρώπης. Φαίνεται, ίσως, ότι ζούμε σε διαφορετική ιστορική εποχή, αλλά αυτό που είναι κοινό είναι η προσπάθεια, κυρίως των Αγγλοσαξόνων και της Γερμανίας, να καθιερώσουν στην περιοχή (εκτός από την οικονομική) και την πολιτισμική τους  πρωτοκαθεδρία, έτσι ώστε σε λίγα χρόνια τα μη αγγλοσαξωνικά και γερμανικά έθνη να ντρέπονται που δεν μοιάζουν με τους Γερμανούς, τους Άγγλους ή τους Αμερικάνους. Ίσως δεν είναι μακρινή η μέρα που θα είμαστε όλοι δυστυχισμένοι που δεν έχουμε ξανθιά μαλλιά, γαλάζια μάτια και ψηλά, ευθυτενή σώματα. Το σημαντικότερο ζήτημα είναι να αντισταθούμε στην νέο-αποικιοκρατία, η οποία βρίσκεται εν εξελίξει στην Ασία, την Αφρική και την Ευρώπη. Η αναθεώρηση της ιστορίας του ΑΠΠ είναι μέρος αυτής της πολιτικής. Για να είμαστε, όμως, ακριβείς πρέπει να τονίσουμε ότι η ιστορία δεν συνιστά θρησκευτικό δόγμα. Έχουμε κάθε δικαίωμα να θέτουμε τις αμφιβολίες μας και να συζητούμε κάθε ιστορικό ζήτημα. Αλλά όταν βλέπουμε συστηματικές προσπάθειες προκειμένου να επιβληθεί μία ερμηνεία ενός ιστορικού γεγονότος, πίσω από ην οποία κρύβεται μία συγκεκριμένη πολιτική, εν προκειμένω η προσπάθεια να αμφισβητηθεί η υπαιτιότητα της Γερμανίας και των συμμάχων της για την έκρηξη του ΑΠΠ (οι οποίες κατά τη γνώμη μου αποδεικνύονται από τους ίδιους τους Γερμανούς ιστορικούς προεξάρχοντος του Φριντς Φίσερ[4]), τότε είναι καθήκον μας να ανταποκριθούμε στις προκλήσεις, που έχουν λάβει ήδη μεγάλες διαστάσεις. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να αποδεχθούμε αυτές τις θέσεις, αλλά αντιθέτως να εισέλθουμε σε έναν σοβαρό διάλογο που θα προϋποθέτει ανταλλαγή επιχειρημάτων.

Ο Μίλος Κόβιτς είναι Σέρβος ιστορικός. Φοίτησε στο Τμήμα Ιστορίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου, από όπου και έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα και μετεκπαιδεύτηκε στο Τμήμα Νεώτερης Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Από το 2007 είναι αναπληρωτής καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου, όπου διδάσκει το μάθημα της Νεώτερης και Σύγχρονης Ιστορίας. Ο κ. Κόβιτς έχει πλούσιο συγγραφικό έργο. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται κυρίως στη διπλωματική ιστορία και την ιστορία των ιδεών.

 

Παραπομπές

[1] Πρόκειται για την δολοφονία του Σέρβου βασιλιά Αλέξανδρου Ομπρένοβιτς και της συζύγου του Ντράγκα Μάσιν από αξιωματικούς του σερβικού στρατού, οι οποίοι είχαν την υποστήριξη μέρους του πολιτικού κόσμου της Σερβίας. Οι λόγοι θα πρέπει να αναζητηθούν στην αυταρχική πολιτική του Αλεξάνδρου, η οποία αποτελούσε τροχοπέδη τόσο για την προώθηση αστικών και πολιτικών ελευθεριών στο εσωτερικό, όσο και στον αγώνα για εθνική ανεξαρτησία. Το πραξικόπημα σηματοδότησε την ανατροπή φιλοασυστριακής δυναστείας των Ομπρένοβιτς και την επάνοδο των Καρατζώρτζεβιτς που θεωρούνται ρωσόφιλοι.

[2] Τα σημαντικότερα από τα έργα των παραπάνω ιστορικών είναι τα εξής: В. Ћоровић, Односи Србије и Аусто-Угарске у XX веку [Οι σχέσεις Σερβίας και Αυστροουγγαρίας στον 20^ο αιώνα], Београд 1992; Д. Живојиновић, Невољни ратници: Велике силе и Солунски фронт (1914-1918) [Απρόθυμοι πολεμιστές: Οι Μεγάλες Δυνάμεις και το Μακεδονικό Μέτωπο (1914-1918)], Београд 2008; Велики рат Србије [Ο μεγάλος πόλεμος της Σερβίας 1914], приредили М. Војводић и Д. Живојиновић, Београд 1970; М. Екмечић, Ратни циљеви Србије 1914 [Οι πολεμικοί στόχοι της Σερβίας], Београд 1973; А. Митровић, Србија у Првом светском рату [Η Σερβία στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο], Београд 1984; М. Ђуришић, Б. Ратковић, С. Скоко, Д. Живојиновић, М. Војводић, Први светски рат I-II [Ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος Ι-ΙΙ], Цетиње и Београд 1976; Ж. Павловић, Рат Србије са Аустро-Угарском, Немачком и Бугарском 1915 [Ο πόλεμος της Σερβίας με την Αυστροουγγαρία, τη Γερμανία και τη Βουλγαρία το 1915], Београд 1968; С. Скоко, Војвода Радомир Путник I-II [Ο Στρατάρχης Ράντομιρ Πούτνικ Ι-ΙΙ], Београд 1984; П. Опачић, Србија и Солунски фронт [Η Σερβία και το Μακεδονικό Μέτωπο], Београд 1984.

[3] Παραδοσιακά σερβικά καπέλα, τα οποία φορούσαν οι στρατιώτες του σερβικού στρατού.

[4] Fritz Fischer, Griff nach der Weltmacht: die Kriegszielpolitik des Kaiserlichen Deutschland, 1914–18, 1961. Μεταφράστηκε στα αγγλικά «Germany’s Aims in the First World War», από τους Holborn και James Joll το 1968. Fritz Fischer , Krieg der Illusionen: Die deutsche Politik von 1911 bis 1914, 1969. Βλ. και την αγγλική έκδοση «War of Illusions: German Policies from 1911 to 1914» μετάφραση Marian Jackson και Alan Bullock (1975).